૨૦૦૮ના વર્ષની આ છેલ્લી પોસ્ટ… આવતીકાલથી તો ૨૦૦૯નો સિક્કો લાગશે 🙂
૨૦૦૮નું સરવૈયું કાઢવા બેસીએ તો આમતો કેટકેટલુંય આવી જાય, પણ ગુજરાતી સાહિત્ય-કવિતા-ગઝલોને ધ્યાનમાં રાખીએ તો, એક વાત જરૂર યાદ આવે – ૨૦૦૮ એટલે આપણા લાડીલા શાયર/કવિ – ગની દહીંવાલાનું જન્મશતાબ્દીવર્ષ… તો આ વર્ષની છેલ્લી પોસ્ટ તરીકે ગનીચાચાનું આ સુંદર ગીત સાંભળી મઝા લઇએ..!
એમાં સુરતમાં યોજાયેલ જે ‘તરહી મુશાયરા’ની વાત છે ને, એ જ કાર્યક્રમની થોડી ક્ષણો ચોરીને અહીં લાવવાનો પ્રયાસ છે આજની પોસ્ટ. એ મુશાયરામાં રજુ થયેલી વિવેકભાઇની ગઝલ એમના જ અવાજમાં – અને એ ગઝલ વિષે તથા ગનીચાચાની જે ગઝલ પરથી વિવેકભાઇએ આ ગઝલ લખી એ ગઝલ વિષે – રઇશભાઇની થોડી વાતો…
(ડાબેથી વિવેક ટેલર, સંચાલક રઈશ મનીઆર અને ગૌરાંગ ઠાકર)
પરંપરાના ગઝલકારોમાં ગની દહીવાલાનું મોટું નામ છે. શયદા, શૂન્ય, મરીઝ, ઘાયલ, સૈફ અને બેફામની સાથે ગનીનું નામ મૂક્યા વગર આ સપ્તર્ષિ અધૂરું રહે. આ પેઢીની સામે લખવા માટે ઉદાહરણરૂપ અને પ્રેરણારૂપ બની શકે એવા ગઝલસૂર્યો ત્યારે ઝળહળતાં જ નહોતા. આ તમામ ગઝલકારોએ ગુજરાતી ગઝલને નવી ઊંચાઈ આપી. વયની દ્રષ્ટિએ ગનીભાઈનો નંબર શયદા પછી બીજો આવે. છતાં આ તમામ શાયરોમાં ગનીચાચાચાએ સમયના વહેણની સથે ગુજરાતી ગઝલની વિભાવનામાં આવેલા પરિવર્તનો સૌથી વધુ ઝીલ્યા. પ્રસ્તુત ગઝલ એ વાતનું સુન્દર ઉદાહરણ છે.
જે વ્યક્તિને નજીકથી નિહાળી હોય, જેમના આશિષ સાંપડ્યા હોય એવી વ્યક્તિની જન્મશતાબ્દિ ઉજવવાની થાય એ ઘટના અજીબોગરીબ લાગે છે. 1983માં મારી ઉમર 17 વર્ષની અને ગનીચાચાની ઉમર 75 વર્ષની. એક ગઝલસ્પર્ધામાં ગનીચાચાએ નિર્ણાયક તરીકે મને પ્રથમ પારિતોષિક આપેલું એ મારો એમની સાથે પ્રથમ પરિચય. એમના જીવનના છેલ્લા ચાર વર્ષોમાં ત્રણ ચાર મુશાયરા સાથે કર્યા. એ વાતને 21 વર્ષોનાં વ્હાણા વાઈ ગયા અને એમની જન્મશતાબ્દિ પણ આવી ગઈ!
આ નિમિત્તે રાષ્ટ્રિય કલા કેન્દ્રએ એક મુશાયરો યોજ્યો. ગની ચાચાની જ 24 પંક્તિઓ પસન્દ કરીને સુરતના જૂનાનવા કવિઓને આપી. આ પંક્તિના રદીફ કાફિયા જાળવીને આ 24 શાયરો એમને કાવ્યાત્મક અંજલિ આપે એવી મારી ભાવના હતી. 24 ગઝલો રજૂ થઇ. સમગ્ર કાર્યક્રમ્માં ડો,હરીશ ઠક્કર, પંકજ વખારિયા અને ડો. વિવેક ટેલરની રચનાઓ શિરમોર રહી.
આમ તો આખી ગઝલ ઉત્તમ શેરોથી મંડિત છે. સરળ છે એટલે આસ્વાદ કરાવતો નથી. પરંતુ એટલું અચૂક કહીશ કે સમગ્ર ગઝલમાં પહેલો અને છેલ્લો શેર ધ્યાન ખેંચે છે. આ પાંખને જરા ઓછી પ્રસારી જગતનો વ્યાપ વધારવાની વાત હ્રદયંગમ છે. કવિની ચેતના વ્યક્તિમાંથી સમષ્ટિ સુધી ફેલાતી અનુભવાય છે.
ચોથા અને છઠ્ઠા શેરમાં ‘અટારીએ’ અને ‘બારીએ’ પ્રાસનો સુંદર ઉપયોગ થયો છે. છેલ્લો શેર મને ખૂબ ગમ્યો. ‘ભલે તમે ન આવો.તમારા વગર જીવી લઇશું’ એવી વાતથી શેર ઉઘડે છે. પ્રાસ ‘ધારીએ’નો આવે છે. પણ આવું ધારવું તો પ્રેમી અને કવિ માટે તો અસંભવિત છે. એટલે ‘ન આવો’થી શરૂ થતી વાત ‘આવો’ પર પૂરી કરવી પડી, એમાં પ્રેમનો અને કવિતાનો બેઉનો વિજય થાય છે. ગઝલમાં રદીફ નિભાવાયો હોય એના ઉત્તમ ઉદાહરણોમાંથી આ એક છે.
જો સુરા પીવી જ હો તો શાનની સાથે પીવો
કાં પ્રિયા કાં યાર બુધ્ધિમાનની સાથે પીવો
ખૂબ પી ચકચૂર થઇ, જગનો તમાશો ના બનો
કમ પીવો છાની પીવો પણ ભાનની સાથે પીવો
– ઉમર ખૈયામ અનુ.’શૂન્ય’ પાલનપુરી
સ્વર : પંકજ ઉધાસ
.
ન તો કંપ છે ધરાનો, ન તો હું ડગી ગયો છું,
કોઈ મારો હાથ ઝાલો, હું કશુંક પી ગયો છું.
જો કહું વિનમ્ર ભાવે તો સૂરજ સુધી ગયો છું,
કે નજરનો તાપ જોવા હું નયન લગી ગયો છું.
હતો હું ય સૂર્ય કિન્તુ ન હતી તમારી છાયા,
ઘણીવાર ભરબપોરે અહીં આથમી ગયો છું.
આ હૃદય સમો તિખારો છે દઈ રહ્યો ઈશારો,
કોઈ કાળે સૂર્યમાંથી હું જુદો પડી ગયો છું.
નથી કાંઈ પ્રયાણ સરખું અને પથ કપાઈ ચાલ્યો,
નથી કાફલાની હસ્તી અને હું ભળી ગયો છું.
બહુ રાહતે લીધા છે મેં પસંદગીના શ્વાસો,
ન જિવાયું દર્દરૂપે તો સ્વયં મટી ગયો છું.
’ગની’ પર્વતોની આગળ આ રહ્યું છે શીશ અણનમ,
કોઈ પાંપણો ઢળી ત્યાં હું ઝૂકી ઝૂકી ગયો છું.
મૂકી છે પીઠ પાછળ સૂરજે પોતાની દુનિયાને
હું બેઠો છું નદીકાંઠે લઇ ખોળામાં સંધ્યાને
હવે મોડા પડો તો પૂછજો બાળકને સરનામું
કદાચિત ઓળખે એનાં રહસ્યો આ સમસ્યા ને
—
ચાહું છું કોઇમાં વિશ્વાસ મૂકી દઉં આજે
જિંદગી કોઇનો એ રીતે સહારો લઇ લે
જે રીતે આવીને ઠલવાય હજારો મોજાં
જેમ સાગરનો બધો ભાર કિનારો લઇ લે
—
ચાહું છું એટલું રંગીન જીવન થઇ જાયે
વેદીઆ મારી તબિયતને ‘ગુલાબી’ કહી દે
જે રીતે રાહમાં ભૂખ્યાને લથડતો જોઇ
સજ્જનો નાક ચઢાવીને ‘શરાબી’ કહી દે
—
મિત્ર! આ મારી તરફ જોઇને હસતાં પુષ્પો
મારા ભૂતકાળના રંગીન પ્રસંગો તો નથી
કૈંક કરમાઇને ક્યારીમાં પડ્યા છે એમાં
જોઇ લેવા દે મને મારા ઉમંગો તો નથી?
—
એ રીતે તારા ભરોસે હું જીવું છું જીવન
જાણે પડતો કોઇ આધારને પકડી લે છે
દિલને દઇ જાય છે એ રીતે તું રંગીન ફરેબ
જાણે બાળક કોઇ અંગારને પકડી લે છે
—
સફરમાં કેટલા દિવસો વીતાવ્યા કેટલી રાતો
વિપદની કેવડી વણઝાર કે છેડો ન દેખાતો
કદી આ કાળ કેરી મંજરીના તાલમાં વાગી
પરંતુ સર્વ સંજોગોમાં વણઝારો રહ્યો ગાતો
—
