શક્યતાને આ રીતે સાંધો નહીં,
ઉંબરા પર ઘર તમે બાંધો નહીં.
સાચું પડશે તો મઝા મારી જશે,
સ્વપ્ન જોવામાં કશો વાંધો નહીં.
એટલી ખૂબીથી ચાદરને વણી,
ક્યાંયથી પણ પાતળો બાંધો નહીં.
એમને તો જે હશે તે ચાલશે,
એમના નામે કશું રાંધો નહીં.
આ ગઝલ છે, એની રીતે બોલશે,
કોઈ સાધો, કોઈ આરાધો નહીં.
– અંકિત ત્રિવેદી
વારતા આખી ફરી માંડી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
ને ક્ષણોની પોટલી બાંધી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
આપ બોલ્યા તે બધા શબ્દો પવન વાટે અહીં આવ્યા હશે પણ,
પત્રની માફક હવા વાંચી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
જો પ્રવેશે કોઈ ઘરમાં તો પ્રવેશે ફકત સુખની લ્હેરખીઓ,
એક બારી એટલી નાંખી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
ડાળથી છુટ્ટું પડેલું પાંદડું, તૂટી ગયેલા શ્વાસ, પીછું,
ને સમયની આ તરડ સાંધી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
આ ઉદાસી કોઈ છેપટ જેમ ખંખેરી શકતી હોત, અથવા,
વસ્ત્રની નીચેય જો ઢાંકી શકાતી હોત તો શું જોઈતું’તું ?
– અનિલ ચાવડા
ટહુકો.કોમના ગાયક વૄંદ – હેતલ બ્રહ્મભટ્ટ, આણલ અંજારિયા, અચલ અંજારિયા અને વિજય ભટ્ટ – સૌ એ જયશ્રી ભક્તાની આગેવાની હેઠળ ફરી એકવાર સુંદર કાર્યક્રમ પીરસ્યો; Los Angeles ના ગુજરાતીઓને ગુજરાતીપણાનું ગૌરવ અપાવ્યું. ૧૩મી જુલાઇની બપોરે સાન ફર્નાન્ડો વેલી ગુજરાતી એસોસિયેશનના ઉપક્રમે ૧૬૦થી વધુ ગુજરાતીઓએ ગુજરાતી ગીત-સંગીત-કવિતા માણ્યા. SFVGA ના શ્રીમતી સુરભીબેન શાહે સૌને આવકાર્યા અને જયશ્રી ભક્તાને કાર્યક્રમનું સંચાલન સોંપ્યું. સળંગ કાર્યક્રમ દરમ્યાન જયશ્રીએ સુંદર કાવ્યપંક્તિઓ દ્રારા રમેશ પારેખ અને અન્ય કવિઓની કવિતાનો શ્રોતાઓને રસાસ્વાદ કરાવ્યો.
આણલે પોતાના તાલિમબધ્ધ અવાજથી સુંદર શ્લોક ગાઇને કાર્યક્રમનો શુભારંભ કર્યો. હેતલે ખૂબજ ભાવપૂર્વક માડી
તારુ કંકુ ખર્યું ગીતની કલાત્મક રજૂઆત કરી વાતાવરણને ઊર્જામય બનાવી મા સ્તુતિ રજૂ કરી. આણલે રમેશ પારેખનું મીરાગીત શાસ્ત્રીય રીતે રજુ કરીને ‘આજ મને મોરપિંછના શુકન થયા’ ગાઇને ર.પા.ની મીરાસ્થિતીનો ખ્યાલ આપ્યો. વિજયભાઇએ રમેશ પારેખની ગઝલ ‘લે મારાથી કર શરૂ’ ની રજુઆત રાગ કિરવાણીમાં પોતાની આગવી ઢબે દરેક શેર સમઝાવતા ગાઇને શ્રોતાઓને રમેશ પારેખના ઉંડા માનવતાવાદી અભિગમનો પરિચય કરાવી દાદ મેળવી. ત્યાર બાદ અચલ રમતિયાળ અને પ્રેમસભર રમેશ પારેખનું ગીત – મારી આંખમાં તું – રજૂ કરી પુરુષપ્રધાન પ્રણયગીતની રજૂઆત કરી.
આ દરમ્યાન જયશ્રી બે ગીતોની વચ્ચે ખૂબ જ રસપ્રદ રીતે કવિતાની પંકિત રજૂ કરી બે ગીતોને વણી લેતી હતી. આણલનું છેલાજી રે સૌને જાણીતા ગીત સાથે ગણગણવાનું ખૂબ ગમ્યું. આણલની રજૂઆત ખૂબ જ મનોરંજક હતી. અને તેમાં વળી જયશ્રીની પ્રસ્તાવનાએ શ્રોતાઓને ખૂબ જ રમૂજ પુરી પાડી. ત્યાર બાદ હેતલે તેના તાલિમબધ્ધ અવાજમાં રમેશ પારેખનું ભાવવિભોર પ્રિયતમાનું ગીત – સાંવરિયો – ગાયું. જે શ્રોતાઓએ ભરપૂર તાળીઓથી વધાવી લીધું. વિજય-અચલે – રમેશ પારેખનું રમતિયાલ ગીત – એક છોકરી ન હોય – ગાઇને મસ્તીનું વાતાવરણ ઉભું કરી દીધુ.
હવે વારો હતો રમેશ પારેખની વસંત ગઝલનો. હેતલ-વિજયે ગુલમ્હોર મ્હોર્યા એટલે – ગાઇને યુગલ ગીત-ગઝલ રીતે રજુ કરી. વિજયે આ ગઝલનું સ્વરનિયોજન પોતે કર્યું હતું, અને ખૂબ જ સુંદર રીતે રજુ કરી શ્રોતાઓને ઝુમાવી દીધા, ઉનાળામાં વસંતના ગુલમ્હોર મ્હોરાવી દીધા.
કાર્યક્રમનો બીજો દોર અચલે ‘પંખીડાને આ પીંજરુ‘ ગાઇને શરૂ કર્યો. સૌ ને આ જાણીતા ગીત સાથે ગણગણવાની ખૂબ મઝા આવી. અચલ-આણલે રમેશ પારેખનું ‘એવું કંઇ કરીએ‘ યુગલગીત ગાઇને દાંપત્ય જીવનને કેમ આનંદમય કર્યું તે શીખવ્યું. ત્યારબાદ રમેશ પારેખનું અત્યંત સંવેદનશીલ ‘વૃક્ષસંવનનાર્થીનું ગીત‘ ‘સાવ રે સૂક્કા ઝાડને જોઇ‘ રજૂ કર્યું વિજયે આ ગીતની સમજણ આપતાં ધીમી તરન્નુમની રીતે રસાસ્વાદ કરાવતા રજૂઆત કરી. વિજયે રાગ પહાડી ઉપર આ ગીતનું સ્વરાંકન કર્યું છે તે સમજાવીને રજૂઆત કરી. સુકા વૄક્ષ પ્રેમની વાત સાંભળીને શ્રોતાઓને આંખમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયા. આણલે ઓધાજી મારા વ્હાલાને વઢીને કહોજો ની અત્યંત સુંદર ભક્તિમય રજૂઆત કરી શ્રોતાઓના દિલ જીતી લીધા. સુંદર સ્વર ઠરાવ અને પારંપરિક સ્વરનિયોજન શ્રોતાઓને સ્પર્શી ગયું. વિજયભાઇએ જલન માતરીની ગઝલ ‘તકદીર ખુદ ખુદાએ લખી‘ રજૂ કરી જે ખૂબ જ દાદ પામી. વળી પાછા અચલે અવિનાશ વ્યાસની ‘કહું છું જવાનીને‘ ગાઇને શ્રોતાઓને સરી જતી યુવાનીને પકડવા મથતા વ્રૂધ્ધની ઓળખાણ આપી.
ત્યાર બાદ દોર હતો વરસાદી ગીતોનો. આણલ-હેતલે રાગ મલ્હારમાં તાના-રીરીનું ગીત ‘ગરજ ગરજ‘ અત્યંત કલાત્મક અને શાસ્ત્રીય રીતે ગાયું, જાણે મેધરાજા ઉતરી પડ્યા. સૌને ગીતની ઝડપી પરાકાષ્ઠા ખૂબ ગમી. ત્યારબાદ વરસાદનો દોર હેતલે ચાલુ રાખ્યો અને શાસ્ત્રીય રીતે રીમઝીમ ગાઇને તેની ગાયકીની તાલિમનું પ્રદર્શન કર્યું. ત્યાર બાદ સૌએ સાથે મનપાંચમના મેળામાં સમૂહગીત તરીકે રજૂ કર્યું. અને અંતે જાણીતા ગરબા-રાસની શુંખલા રજૂ કરીને સૌને તાનમાં લાવી દીધા કે સૌ શ્રોતાઓ ગરબા-રાસ લેવા લાગ્યા. સમગ્ર કાર્યક્રમ દરમ્યાન કી-બોર્ડ અને વાંસળી સાથે ‘અનિસ ચંદાની‘ અને તબલા પર ‘જયપ્રકાશજી’ એ કલાકારોનો ખૂબ જ સરસ સાથ આપીને માહોલને જીવંત રાખ્યું.
અંતે સુરભીબેને સૌનો આભાર માન્યો.
સ્વર : શુભા જોષી
સંગીત : શ્યામલ-સૌમિલ મુન્શી
આલ્બમ : હસ્તાક્ષર-માધવ રામાનૂજ
અંદર તો એવું અજવાળું, અજવાળું……..
સળવળતી હોય આંખ જેને જોવાને, એ મીંચેલી આંખે ય ભાળું.
અંદર તો એવું અજવાળું, અજવાળું …….
ઊંડે ને ઊંડે ઊતરતાં જઇએ, ને તો ય લાગે કે સાવ અમે તરીએ.
મરજીવા મોતીની મુઠ્ઠી ભરે ને એમ ઝળહળતા શ્વાસ અમે ભરીએ.
પછી આરપાર ઉઘડતાં જાય બધાં દ્વાર, નહીં સાંકળ કે ક્યાં ય નહીં તાળું
અંદર તો એવું અજવાળું……
સૂરજ કે છીપમાં કે આપણમાં આપણે જ ઓતપ્રોત એવાં તો લાગીએ,
ફૂલને સુવાસ જેમ વાગતી હશે ને તેમ આપણને આપણે જ વાગીએ.
આવું જીવવાની એકાદ ક્ષણ જો મળે તો એને જીવનભર પાછી ના વાળું.
અંદર તો એવું અજવાળું…….
– માધવ રામાનુજ
સ્વર / સંગીત – પાર્થિવ ગોહિલ
આલ્બમ – સપ્રેમ
વેળાવદરનો વાણીયો રે…મુઓ વાણીયો રે…
મને આંખ મારે….
ફલાણા શેઠનો ભાણીયો રે…મુઓ ભાણીયો રે…
મને આંખ મારે….
હું તો પાણી ભરીને કુવો સિંચતી રે…
જાત પાંપણની જેમ હું તો મીંચતી રે…
વાંકોચૂકો તે કરે લટકો રે…
ભરે આંતરડા તોડ ચટકો રે…મુઓ ચટકો રે…
મને આંખ મારે….
નથી ખોબો ભર્યો કે નથી ચપટી રે…
તોય લીંબોળી વીણતા હું લપટી રે…
મને લીંબોળી વીણવાના કોડ છે રે…
એનો વેળાવદરમાં છોડ છે રે…લીલો છોડ છે રે…
મને આંખ મારે….
– રમેશ પારેખ
સ્વર – સાધના સરગમ
સ્વરાંકન – પરેશ નાયક
itunes download link : https://itunes.apple.com/us/album/shabda-pele-paar/id859954337?ls=1
શબ્દ પેલે પારને તું જોઇ લે,
ને પરમના સારને તું જોઇ લે.
પર્ણ, ડાળી, ફૂલ, ફળ આકાર છે
વૃક્ષના આધારને તું જોઇ લે.
જે સ્વયં તો પર રહ્યો આ તંત્રથી
એ તણા વિસ્તારને તું જોઇ લે.
ભવ્યથી પણ ભવ્ય લે લયલીન છે
ઇશ્વરી દરબારને તું જોઇ લે.
સૂક્ષ્મથી પ્ણ સૂક્ષ્મ ખુદ તારા મહી
પુર્ણતાના દ્વાર ને તું જોઇ લે.
બહાર ડોકું કાઢતાં દેખાય જે
એ અકળ સંસારને તું જોઇ લે.
– સંધ્યા ભટ્ટ
કવિ શ્રી રમેશ પારેખના નિધન પછી જય વસાવડાની કોલમમાં પ્રગટ થયેલો આ લેખ એમણે થોડા વખત પહેલા એમના બ્લોગપર ફરીથી પ્રસ્તુત કર્યો હતો, એ આજે એમની પરવાનગી સાથે અહીં ટહુકો પર …..
***************
સમજયા, ચંદુભાઇ!
એને ટેવ નડી, ટેવ…
ખોતરવાની.
આ ખુસાલિયો કાંઇ ખોતરવે ચડયો,
કાંઇ ખોતરવે ચડયો…
છેવટે ઇણે ઇનું મગજ ખોતર્યું
મોટા મોટા ખાડા કર્યા ઇમાં
મૂળે ખુસાલિયાને ગોતવું’તુ સુખ
જોવું’તું નજરોનજર
પછી પારકું હોય કે પોતાનું- પણ સુખ
ઇ અડબાઉને એમ કે
ચોપડિયુંમાં લખ્યું હોય ઇ બઘું સાચું જ હોય
સુખના ઝાડવા ફિલમુમાં ઉગે
સુખના ફુવારા કવિતામાં ઉડે
નવલકથાયું વાંચે એમાં હોય સુખના હિલ્લોળા
તે ખુસાલિયાને એમ જ થઇ ગ્યું કે સુખ હોય!
દીકરો અહીં જ થાપ ખાઇ ગ્યો…
એને એમ કે સોમવાર કે રવિવાર હોય
એમ સુખ પણ હોય જ!
ટપુભાઇને તરવેણીબેનની જેમ
સુખે ય આપડે ત્યાં આવે…
અક્કલના ઇસ્કોતરાને કહેવું ય સું?
આપણે તો જાણીએ, ચંદુભાઇ કે
સસલાને શિંગડા હોય તો
માણસને સુખ હોય.
ઠીક છે, ડાહી ડાહી વાતું કરીએ
ચોપડિયું વાંચીએ
જે વાંચવુ જોઇએ એ વાંચ્યું નહીં
પૂછજો એને, ઇતિહાસ વાંચ્યો છે એણે?
છે ચપટીય સુખ મળ્યાનો ઉલ્લેખ કોઇ પાને?
એક દિવસ ખુસાલિયો
પોતાના સપનાંને અડ્યો’તો!
ત્યારથી આવી દિમાગને ચાટી જાતી બળતરાઉં!
પણ હાળો મરસે !
સુખ નથી આઠે બ્રહ્માંડમાં
સુખ નામનો પદારથ જ નથી આ ભોં પર
આવી વાત ઇ જાણતો નથી
ઇ જ એનું સુખ!
રમેશ પારેખની આ લાંબી કવિતાનું ‘એડિટેડ વર્ઝન’ છે… એમની જીંદગી જેવું! છ અક્ષરના નામના આ ધણી આ વર્ષે મોટા ગામતરે ચાલ્યા ગયા, ત્યારની ગુજરાતી કવિતા વિધવા બની છે. તારીખ ૨૭ નવેમ્બરે કવિનો જન્મદિન છે. એમના શરીર અને એમના શબ્દોની સ્મૃતિઓ મનની ‘માલીપા’ ધક્કામુક્કી કરીને ‘હડિયાપાટી’ કરે ત્યારે એમનો મૃત્યુદિન યાદ આવે… એ સાંજે મોરારિબાપુએ એક બહુ ઝીણું કાંતીને પારખેલી વાત કહી હતી… રમેશ પારેખને સતત, સનાતન એક અજંપો સતાવતો હતો! એ રાત્રે રાજકોટના સ્મશાનમાં પ્રજ્વલિત ચિતા સામે જોતાં થયું… શું દેહ સાથે આત્માનો અજંપો પણ ભડભડ બળતો હશે?
આમ તો રમેશ પારેખે ગામો ગજવ્યા હતાં. મહેફિલની શાન અને મસ્તીની જાન થઇ જાય એવો એ માણસ. જીવનના અસ્તાચળે ખાધેપીધે પણ સુખી. ખુલ્લી તલવાર જેવી છોકરી અને સિટ્ટીના હીંચકે ઝૂલતા છોકરાની કાઠિયાવાડી કવિતાના ટ્રેન્ડસેટર કવિસમ્રાટ. આલા ખાચરની કવિતાના જાણતલ સર્જક. રમૂજી કટાક્ષથી મુશાયરાને ડોલાવે, અને ધીમે ધીમે ઢાળ ઉતરતી ટેકરીઓની સાખે દીધેલું ફૂલ યાદ કરીને રોમાન્સની ગુલાબી મહેંક પણ પ્રસરાવે! પરિવાર પ્યારો, મિત્રોનો સંગાથ ન્યારો… નામ થયું, ઠરીઠામ થયા… અઢળક યુવક મહોત્સવોમાં નવા નિશાળિયાઓએ એમની કવિતાની પાદપૂર્તિ કરી… સરટોચના તમામ સન્માનો મળ્યા… લોકોના હૃદયમાં, ટીવી ચેનલના કેમેરામાં, સરકારી યાદીમાં, અખબારી કાગળમાં, માંધાતાઓની મિજબાનીમાં બધે જ માનભર્યું સ્થાન મળ્યું. સંસારની જવાબદારી ત્રીજી પેઢીને ખોળે રમાડતાં સુપેરે નિભાવી. ગાલિબની માફક રમેશ પારેખની છે, એવી ખબર ન હોય છતાં સામાન્ય માનવીના જીભે એમની પંકિતઓ રમતી હોય એવું અમરત્વ મળ્યું.
રમેશ પારેખને કશુંક છાનુંછપનું પણ કદાચ છિન્નભિન્ન એક સપનું હતું… એને કશુંક અસુખ હતું. કયાંક આ ભડભાદર માણસને ચેન નહોતું પડતું. બધી અમીરાતની વચ્ચોવચ્ચ શૂન્યના આકારનો એક ઉણપ નામનો અંધારિયો કૂવો હતો! આવું એમણે જાહેરમાં નથી કહ્યું, પણ સર્જકના શબ્દો કયારેક એના અંતરમનની ચાડી ખાય છે….
અને સૌથી વઘુ ધારદાર, હૈયા સોંસરવા આરપાર નીકળતાં શબ્દોનો ગર્ભ હંમેશા દુઃખ નામના શુક્રકોષનું પીડા નામના અંડકોષ સાથે ફલન થાય ત્યારે બંધાય છે! હૈ સબસે મઘુર ગીત વો, જો દર્દ કે સૂરમેં ગાયે જાતે હૈ! ઓયવોય હાયહાય- અરેરેરે માડી! મરી ગયો પોકારીને લોહી નીંગળતી અવસ્થામાં હોસ્પિટલ ભેગું થવું સહેલું છે પણ નિયતિની થપ્પડને કંઇ ગુંજ નથી હોતી. એનો રક્તસ્ત્રાવ બહાર નહિં, ભીતર થાય છે. એમાંથી આકાર લે છે અક્ષરો…
વિશ્વનું એક્કે ન પુસ્તક દઇ શકયું એનો જવાબ
શું છે આ છાતીને ખોદી કાઢતી ઝીણી કણસ
*
કેમ તું મૂંગી છે તદ્દન, બોલપેન!
તારૂં કોણે દુભવ્યું મન, બોલપેન!
*
બંધ દરવાજા ઝૂરે છે સતત ટકોરાને
કોઇ વિલંબ કે કોઇ સબર કબૂલ નથી
*
આંખોને કાળમીંઢ કોણે ઘડી છે
મને કંઇ તો જોયાનું સુખ આપો…
મૂંઝારે ફાટફાટ છાતી ભીંસાય
મને કંઇ તો રોયાનું સુખ આપો…
*
લોહી તોડી શબ્દને દર્પણ કર્યા
– ને તને અર્પણ કર્યા!
*
હથેળી બહુ વ્હેમવાળી જગા છે
અહીં સ્પર્શ વસતા એ પ્રેતો થયા છે
હવે પાંપણોમાં અદાલત ભરાશે,
મેં સ્વપ્નો નીરખવાના ગુના કર્યા છે
*
જેટલી દંતકથાઓ બની અરીસાની
છે ઝીણી ઝીણી કરચ એ તો કોઇ કિસ્સાની
*
વીતેલી કાલનું જો નામ ખુશખુશાલ નથી
તો દોસ્ત, આજ હું સ્હેજે પાયમાલ નથી
મને બગીચો કહ્યો’તો એ તારી ભૂલ હતી
કોઇ લીલોતરી વિશે મને ખયાલ નથી
*
ઘટનાને હોત ભૂલી શકવાના બારણા
તો કોણ ખોલવાનું હતું બંધ દ્વારને?
*
ચકવી, ચાલો જઇએ એવા દેશ…
પ્હેરવો પડે છે અહીં તો આ કે પેલો
એકબીજાને ચાહવાનો કોઇ વેશ
*
તું ચહેરો ઉગામીને ઉભી રહી
એટલે હોઠમાં વાત થંભી ગઇ
*
અક્ષરો પાડું, ધકેલું, ચીતરૂ, ઘૂટું, ભૂંસું
હું રમું કાગળની વચ્ચે તમને મળવાની રમત
*
શું કામ આંખમાં આવ્યું વિચારવું પડશે
બધાથી ગુપ્ત આ આંસુ નિતારવું પડશે
મીંચાય આંખ, આ મનને મીંચાય કેમ, રમેશ
સમૂળગું જ હવે મનને મારવું પડશે
સ્વપ્નમાં જેમણે આખ્ખો બગીચો આપ્યો’તો
દીઘું છે તેમણે આ રણ, સ્વીકારવું પડશે.
રમેશ પારેખની આંખોમાં એ કયું આંસુ આજીવન થીજી ગયું હશે? એ કયા કિસ્સાની કરચ એમના પ્રતિબિંબને તરડાવતી હશે? કયા ટકોરાની પ્રતીક્ષામાં એમની મૂંગી બોલપેન કાગળને ‘બચબચ ધાવતી’ હશે? કયું સ્વપ્ન એમને ભૂલી જવાનું નિરંતર યાદ આવતું હશે? કઇ છાતીની કણસે કવિનો દેહ હાર્ટ એટેકથી ‘આફટર સિકસ્ટી’ પડ્યો, એ પહેલાં જ હાર્ટ પર એટેક કરીને ‘સ્વીટ સિકસ્ટીન’માં એમનો આત્મા દઝાડ્યો હશે? કેટલાક સવાલો એવા હોય છે કે એના જવાબ આપવાની લાખ ઇચ્છા હોય તો પણ એ ઢબૂરીને મૌનના સોયદોરાથી હોઠ સીવી લેવા પડે છે.
રમેશ પારેખે હરહંમેશ નિયતિની, સંજોગોના શિકાર બનેલા ઉછળતા હરણા જેવા સ્વપ્નોની વાત લખી છે. ‘મને ભીંજવે તું, તને વરસાદ ભીંજવે’થી પ્રચલિત કવિ એક ખૂણે ગૂપચૂપ એવું ય લખીને ગુમસુમ છે…
મન બહુ થાય છે વરસાદમાં નીકળવાનું
બધાના ભાગ્યમાં હોતું નથી પલળવાનું?
પડયું છે કોઈનું મડદું પણે ગુલમ્હોર તળે
વચન દીધેલ હશે કોઈએ ત્યાં મળવાનું?
માણસ ધાર્યું કરવા માટે હવામાં બાચકા ભરે છે. જીવસટોસટની બાજી રમે છે. દોડે છે. પડે છે. ચડે છે. રડે છે. ઝંખે છે. ડંખે છે. એને એવો ભ્રમ હોય છે કે, આ તો હાથવેંતમાં આવેલું સ્મિત છે. પણ જગતની ગમે તેટલી જીત મળે, પ્રીત ન મળે ત્યારે એને ખબર પડે કે, કુદરતના દરિયામાં એ એક પરપોટો છે.
હાથ સૂમસામ બની મેજ પર પડેલા છે,
અસંખ્ય ઝાંઝવાને સ્પર્શવાથી મેલા છે.
અડે અડે ત્યાં ઉઝરડા પડે છે સપનાને
હાથને ટેરવાં સાથે જ નખ મળેલા છે.
એક તો હાથનું પોત જ છે સાવ તકલાદી
ને એમાં હસ્તરેખાઓના સળ પડેલા છે.
રમેશ પારેખે ગર્વથી ‘મારી કવિતા વિશ્વના હોઠ પર કરેલું પ્રથમ ચુંબન છે’ એમ ઉચ્ચાર્યું છે… અને કવિએ લોકોને રિઝવવા માટે કરવા પડતાં નખરાંનું મૂલ્ય સ્વીકાર્યું છે. દુનિયાને હસવા જેવી બે – ચાર પળો આપી, એમના મનમાંથી આવતીકાલનો ભય કાઢવાનું અવતારકાર્ય સર્જકનું છે, એવું કહી મન મનાવ્યું છે. એમણે કાલિદાસને પણ મૂતરડીમાં મેઘદૂતના નામે પડકારો કર્યો છે, અને આસપાસના અકસ્માતોથી અકળાઈને ઈશ્વરને પણ તોફાનમાં ગધેડીનો કહ્યો છે. શયનખંડની શહેનશાહત અને સ્તનોની સુંવાળપ, ભીડની ભયાનકતા અને મીરાના મનસૂબા પણ શણગાર્યા છે. પણ ફાંસી પહેલાની છેલ્લી ઈચ્છાના નામે લખેલી આ રચનામાં સર્જકના સપના નથી? વાંચો :
– ને સૌથી છેલ્લે ગામનું પાદર જોઈ લેવું છે
વડની ખાલીખમ છાયાને
ટગરટગર વળગી પડી રોઈ લેવું છે
એકલભૂલું બકરી બચ્ચું ઊંચકીને
પસવારવી છાતી
જોઈ લેવી છે નદીએ કોઈ છોકરી
છાનું છપનું ન્હાતી
થોરનું લીલું પાન તોડીને મા સમોવડ દૂધ ઝરી પડતું જોવું
મારગે કદી થડમાં કોર્યા નામને કહી આવજો છેલ્લીવાર વછોવું
સીમમાં નીહળ આ ઘટાટોપ ભાનને ફરી ખોઈ લેવું છે
આવું જ એક અવર્ણનીય શબ્દચિત્રના વર્ણનનું ચમત્કારિક કામ રમેશ પારેખની ‘ઈચ્છા’ નામની કવિતામાં છે. આખી કવિતામાં રંગબેરંગી વાસંતી કામનાઓના લસરકા છે, પણ દીર્ઘ કાવ્યની પૂંછડીએ વીંછીડંખ છે. કવિ લખે છે કે, મૃત્યુની અંતિમ ક્ષણે તમામ સ્વજનોના સ્મરણ થાય, હેડકી ચડે ને… પછી ફેરવી તોળે છે. ‘ના, ના, લગાતાર હેડકી ઉપડી હોય તે ક્ષણે તું ઉભી હોય સ્મિતવંતી ટગરટગર ને છેલ્લી હેડકી શમી જાય… ને હું મૃત્યુ પામું!’
વાત નક્કી છે. રમેશ પારેખના ગળે મરણપર્યંત બાઝેલો ડૂમો એક મોગરાની કળી છે. ટહૂકાની જાળી છે.યાને એક સ્ત્રી છે. કવિતામાં છોકરો છોકરી પાસે કાંટો કઢાવવા જાય છે, ત્યારે સોયને બદલે અણિયાળી આંખોથી એ કાઢવા કાકલૂદી કરે છે. ગામ સમજી જાય છે – કાંટો નહિ, આયત્મો કઢાવવાની વાત છે! કવિએ પોતાના આત્માના સોનેરી પિંજરાને નામ આપી દીઘું : સોનલ! નામ આપીને કદાચ નામ છૂપાવ્યું! અને આ દરેક પુરૂષના લલાટમાં લખાયેલી, છાતીના વાળમાં પસીનો બનીને બાઝેલી અને મૂલાધાર ચક્રમાં સહસ્ત્રદલ કમલ બનીને ખીલેલી નાયિકાનું રૂપ છે. રમેશ પારેખે વાસ્તવમાંથી વાયકા બની ગયેલી સ્વપ્નિલ પ્રિયા સોનલ માટેનો તલસાટ અને થનગનાટ કેવો ઉપસાવ્યો છે?
તું આવી તો ઘરના ખૂણા પ્હોળા પ્હોળા
પહેલીવાર હું મારાથી અળગો પડી
કરતો મારી ખોળંખોળ
*
તમે ઘેર આવ્યા ને, સોનલ
ફળિયે બેઠેલા પથ્થરના પંખીને
નીલું પિચ્છ અચાનક ફૂટે
પિચ્છ તળે કુમળો કુમળો પડછાયો કંપે
*
એક અનુભવ તને કહું, લે, સાંભળ સોનલ…
એક વકત આ હું ને મારી આંખ ગ્યાં‘તા દરિયે
ત્યારે કોઈ પગલું પડી ગયું હતું ઓસરીએ
ઘેર આવતા ઘરના મોં પર તાજગી ભાળી
અડપલું બોલી ઉઠયું : જડી ગયું, દે તાળી
પગલાં ઉપર અમે ચડાવ્યા પાંપણના બે ફૂલ
ટીપે ટીપે સપના સુધી બાંઘ્યો ભીનો પુલ
ઘર આખ્ખું ને અમે ય આખ્ખા ઝલમલ
ઓસરીએ અફળાતો દરિયો કલબલ કલબલ
*
સાંજ – અંગત એક ચિઠ્ઠી… પ્રિયતમાની,
પત્ર મારો – ફકત નિઃશ્વાસોનો ઢગલો
ભૂકંપોના વિચારોનો જ
સિસ્મોગ્રાફ અધકચરો
અને ચિઠ્ઠી –
તરન્નુમ જેટલી મીઠ્ઠી!
રમેશ પારેખની એક કવિતા ‘છેલ્લો પ્રેમપત્ર’ છે. પ્રિયતમ પ્રિયાને પત્ર લખીને પોતાને જલદી પત્ર લખવા વિનવે છે! (એસએમએસના જવાબમાં ‘મિસ’ને મિસ્ડ કોલ થાય, એ જમાના પહેલાની વાત છે). જૂઈમંડપમાં પહેલી વાર હાથ પસવારવાની ઘટના યાદ કરી જૂઈનો સ્પર્શ અને ચુંબનનો કંપ લખવાની વિનવણી કરે છે…‘મારા લકવાગ્રસ્ત હાથનો શણગાર, ઠંડા પડતા જતા હાથોની ઉષ્મા તું’ એવું કહીને કવિ પત્રના અંતે લખે છે ‘ખરૂં કહું છું તારા વિના દેહ જાળવવાનો મારો આ અપરાધ બહુ લાંબો નહીં ચાલે!’
જી હા, રમેશ પારેખનો દેહ જળવાયો, પણ રમેશ તો કયાંક વ્હેલેરો ખોવાયો! એ શેતૂરના કોશેટાના ઉકળતા બાફમાંથી ગુજરાતી ભાષાને મળ્યું મુલાયમ કવિતાનું રેશમ! સ્વયં ર.પા. એ લખેલું:
એક ખાબોચિયું ઉંબરમાં આવ્યું : સુકાયું
હતો રમેશને મોટો પ્રસંગ જાણું છું.
પણ કદાચ સ્વજનો સિવાય વાહવાહીની કદરદાની લૂંટાવતી જનતાને આ ‘મોટા’ પ્રસંગ કરતા બીજા ઘણા ‘ખોટા’ પ્રસંગમાં વઘુ રસ હતો. સમયનું હિમ જામ્યું. એમના મનની ડાળીએ કોઈ ‘રેશમી કૂંપળ રૂપ’ ઝૂલતું રહ્યું, બહારની ત્વચા પર ઉંમરની કરચલીઓનું જાળું વધતું ગયું.
દરિયામાં હોય એને મોતી કહેવાય છે, તો આંખોમાં હોય તેને શું?
અમે પૂછયું : લે બોલ, હવે તું…
પંખી વછોઈ કોઈ એકલી જગ્યાને તમે માળો કહેશો કે બખોલ?
જોવાની હોય કોઈ આવ્યાની વાટ ત્યારે ભણકારા વાગે કે ઢોલ?
ઊંચી ઘોડીને ઊંચો અસવાર : એના મારગ મોટા કે કોલ મોટા?
સૂરજ ન હોય તેવી રાતે ઝીંકાય છે, એ તડકાઓ હોય કે લૂ?
અમે પૂછયું : લે બોલ, હવે તું…
આ સંવેદનશીલ હૈયાના તખ્તા પર નિત્ય ભજવાતો અજંપાનો ખેલ છે. સારૂં છે, રમેશ પારેખે એને કાવ્યની કયારીમાં રોપીને મહેકાવ્યો… નહીં તો, આપણી છાતીમાં બાઝેલો આવો જ ગળગળાટો ઓળખવાના શબ્દો કયાંથી સાંપડત? સર્જક અને સર્જન વચ્ચે કેવી અદ્રશ્ય બ્લૂટૂથ કનેકિટવિટી અઘૂરા પ્રણયની છે?…
તબક્કો જુદા પડવાનો જુદાઈમાં ય ના આવ્યો
તમે જુદા હતા કયાં કે તમારાથી જુદા પડીએ?
રમેશ પારેખથી, ફોર ધેટ મેટર કોઈ પણ ઉમદા સર્જકથી અળગા થઈ શકાતું નથી. ખરેખર, આ વાત કવિતાની નથી, પ્રેમની છે. એની તમામ તડપ, વિરહ, પીડા, વિષાદ પછી પણ ર.પા.એ જગતના તમામ દીવાનાઓનો ‘હાઝરનાઝર’ રાખીને લખ્યું છે :
તું જો જીતે તો ભલે, તું જીતે
હું તો હારી શકું છુ સાવ એ રીતે..
તું જો જીતે તો ભલે, તું જીતે
હું તો ચાહી શકું છું, તને એ રીતે!
આપણા જીવતરના ગઢમાં રમેશ પારેખની વેદનાનો હોંકારો સંભલાય છે? રમેશ પારેખની કવિતા હોય કે હિમેશ રેશમિયાના ગીતો… પ્રેમની કથા અમર હોય કે ન હોય, વ્યથા અમર હોય છે!
ફાસ્ટ ફોરવર્ડ
આપણે મળ્યાં તો ખરાં પણ એમ-
જેમ દરિયાની ધુમ્મરીમાં
ડૂબતા માણસના હાથમાં
કયાંકથી તરતું આવેલું
‘વહાણ’ છાપ બાકસનું ખોખું આવી જાય
ને એ…
(રમેશ પારેખ)
(તારા સુધીનો માર્ગ તો સીધો છે, જાણું છું… …બૌદ્ધ ધર્મસંસ્થાન, લેહ, જુન-2013 Picture by: Vivek Tailor)
****
ગીતામાં કહ્યું છે કે
जातस्य ही ध्रुवो मृत्युः
શંકરાચાર્ય પણ કહી ગયા કે
पुनरपि जननं, पुनरपि मरणं
બધાએ જ મૃત્યુ વિશે વાતો કરી.
બધા જ મૃત્યુ પણ પામ્યા.
પણ હું મૃત્યુમાં માનતો નથી.
હા, ક્યારેક મને પણ સાક્ષાત્કાર થશે જરૂર
પણ ત્યાં સુધી
હું ફક્ત જીવવામાં જ માનું છું.
-વિવેક મનહર ટેલર
(૧૦-૦૪-૨૦૧૩)
*
૧૨ જુન, ૨૦૦૬….. ૧૨ જુન, ૨૦૧૪…
આઠ વર્ષ…. ૨૩૦૦થી વધુ પૉસ્ટ્સ… ૪૦૦૦૦થી વધુ પ્રતિભાવ… અને વિશ્વભરમાં ખૂણે-ખૂણે વસતા ગુજરાતીઓનો અપ્રતિમ સ્નેહ… કોઈ એવો ગુજરાતી શોધવો મુશ્કેલ છે જેને પોતાના મૂળિયા વિશે, ગુજરાતી હોવાપણા વિશે થોડો પણ પ્રેમ હોય અને ટહુકો.કોમ પર એકપણ મુલાકાત ન લીધી હોય.
કૂકડાની બાંગ કરતાંય વધુ નિયમિતતાથી રોજ સવારે સૂરજનું સ્વાગત કરતો જયશ્રી-અમિતનો ટહુકો છેલ્લા થોડા સમયથી અનિયમિત થયો છે એ આપણે સહુ જાણીએ જ છીએ. પારિવારિક વ્યસ્તતામાં બંને જણ ઝડપભેર ‘સેટ’ થઈ જાય અને આવનારા સમયમાં ફરી ટહુકો કૂકડાની બાંગ સાથે ‘કૉમ્પિટ’ કરતો થઈ જાય એવી શુભકામનાઓ સાથે મારા-તમારા-આપણા સહુના વહાલસોયા ટહુકો.કોમને આઠમી વર્ષગાંઠ પર શત શત કોટિ શુભકામનાઓ…
વર્ષગાંઠની અંતઃકરણપૂર્વકની વધાઈ હો, પ્યારા ટહુકો.કોમ !
– વિવેક મનહર ટેલર
