Category Archives: રમેશ પારેખ

…. તો કવિ રમેશ પારેખ દસ વર્ષ વધુ જીવ્યા હોત !

થોડા દિવસ પહેલા કવિ શોભિત દેસાઇના નાટક ‘એક ખોબો ઝાકળ‘ની વાત કરી હતી એ યાદ છે ? અને કાલે જ આપણે એમની ગઝલ ‘મુલાકાત પહેલી હતી‘ સાંભળી. અને મેં કહયું હતું કે એક ખોબો ઝાકળ વિષે થોડી વધુ માહિતી પણ ટહુકા પર આપીશ.

ડિસેમ્બર 4-8 દરમિયાન અમદાવાદ – ગાંધીનગરમાં આ નાટક પ્રસ્તુત થયું હતું, ત્યારે ગાંધીનગર સમાચારમાં કવિશ્રી શોભિત દેસાઇની મુલાકાત પ્રસિધ્ધ થઇ હતી, જે અહીં નીચે આપેલી બે માંથી કોઇ પણ એક લિંક પર ક્લિક કરીને વાંચી શકશો. પી.ડી.એફ પર વધુ સારી રીતે વંચાશે, પરંતુ તમારી પાસે એક્રોબેટ રીડર ન હોય તો જે.પી.જી. માં પણ વાંચી શકાશે.

Open as PDF File (in acrobat reader)

Open as JPG Image File

અને કવિશ્રી શોભિત દેસાઇએ એવી માહિતી આપી છે, કે જો પ્રયત્નો સફળ થાય, તો માર્ચ / એપ્રિલ – 07 થી આ નાટક અમેરિકા આવશે. સેન ફ્રાંન્સિસ્કો – લોસ એંજલેસથી શરૂઆત કરીને આ નાટક શિકાગો – ન્યુયોર્ક – ન્યુજર્સી સુધી જશે.
અને જયાં આવા દિગ્ગજ કવિઓની વાત હોય, ત્યાં એમની કોઇ એક રચનાને યાદ ન કરીએ, તો ચાલે ખરું ?

સમજાતું નથી તારી આ કુદરત શું છે ?
એની તને પરવા અને દહેશત શું છે ?
પાપી છીએ, સંતાડીએ મોઢું તો અમે;
અલ્લાહ ! તને પરદાની જરૂરત શું છે ?

– મરીઝ

બધાને આવતો સરખો વિચાર હોઇ શકું
અગર વિચારના વર્તુળની બહાર હોઇ શકું
હું કોઇ નક્કી નથી કે મને વિચારી શકો
જીવું ને જિંદગીમાંથી ફરાર હોઇ શકું

– રમેશ પારેખ

હવે ચહેરા ઉપરનું આવરણ બદલી નથી શકતો
સ્મરણમાંથી મિલનની એ જ ક્ષણ બદલી નથી શકતો
સભામાં દર્દ છે ને તોય મસ્તીમાં રહું છું હું
હવાની જેમ હું વાતાવરણ બદલી નથી શકતો

– શોભિત દેસાઇ

એક ખોબો ઝાકળ

‘મરીઝ’ – ગુજરાતી ગઝલોના બાદશાહ, ગુજરાતના ગાલિબ.

નથી હું કહેતો કે સાચા વિવેચકો ન મળે
કલાને એના વફાદાર ચાહકો ન મળે
ભલેને ખોટા ટીકાકારો પણ રહે કાયમ
‘મરીઝ’ને જૂઠા પ્રસંશકો ન મળે

‘રમેશ પારેખ’ – ગુજરાતી કવિતાના ઇન્દ્રધનુષ.

આ બાજુ જંગલદહન દેમાર ચાલુ, રમેશ,
આ બાજુ કૂંપળ અવનવી ફુટવાની કથા છે !

કહેવાય છે કે આ બંને સર્જકોને એમના જીવનકાળ દરમ્યાન એ પ્રસિધ્ધિના મળી, કે જેના તેઓ ખરેખર હકદાર હતા. ગુજરાતી કવિતા અને ગઝલના વિશ્વમાં આ બંને નામ કાયમ બુલંદ સિતારા બનીને ઝળહળતા રહેશે, એ વાતમાં શંકાને કોઈ સ્થાન નથી.

આ સર્જકોની પ્રસિધ્ધિના આશયથી, તેમના જીવન અને તેમની ગુજરાતી ભાષા સાથેનો સંબંધ દર્શાવતા એક નાટક ‘એક ખોબો ઝાકળ’નું સર્જન કરવામાં આવ્યું. આ નાટકના લેખક, નિર્દેશક અને એક્ટર પણ છે ગુજરાતી ભાષાના ખૂબ જાણીતા લેખક – કવિશ્રી શોભિત દેસાઇ. શ્રી દેસાઇ, નાટકના પ્રથમ ચરણમાં ‘મરીઝ’ અને બીજા ચરણમાં ‘રમેશ પારેખ’ ની ભૂમિકા કરી દર્શકો સમક્ષ ગુજરાતી સાહિત્યના ઇતિહાસના એક અભિન્ન અંગને જીવંત કરે છે.

શ્રી શોભિત દેસાઇના પોતાના બેનર ‘ચરિત પ્રોડકશન્સ’ હેઠળ ભજવાતા આ નાટકને મુંબઇ અને કલકત્તામાં બહોળો પ્રતિસાદ મળ્યો છે. દરેક જગ્યાએ એકી કંઠે વખણાયેલા આ નાટકનું એક મોટુ જમા પાસુ એ પણ છે, કે દરેક શો પછી શ્રી રમેશ પારેખ અને મરીઝ ના પરિવારને Rs. 5000/- મોકલવામાં આવે છે.
મારા, અને ટહુકાના વાચકો તરફથી શ્રી શોભિત દેસાઇને આ પ્રકારનું અત્યંત પ્રશંસનીય કાર્ય કરવા બદલ હાર્દિક શુભેચ્છાઓ.
સાથે વાચકોને ખાસ વિનંતી : તક મળે તો આ નાટક જોવાનું ચુકશો નહીં

બચ્યા છે કેટલા ? એ શબ્દ પણ ગણી લઉં છું
છૂટો પડું છું ને ખુદની સિલક ગણી લઉં છું
ક્ષણો, કલાક, દિવસ, માસ, વર્ષ કે સૈકા
તમે હો એવા સમયને પ્રણય ગણી લઉં છું
– શોભિત દેસાઇ

( આ નાટક વિષે થોડી વધુ માહિતી ટુંક સમયમા ટહુકો.કોમ પર ઉપલબ્ધ્ધ થશે ) :

…. તો કવિ રમેશ પારેખ દસ વર્ષ વધુ જીવ્યા હોત !

ગઢને હોંકારો તો કાંગરાય દેશે – રમેશ પારેખ

gadh ne

સ્વર – વિનોદ પટેલ

આલ્બમ: સંગત
પ્રસ્તાવના :વિનોદ જોશી

.

સ્વર: ઓસમાન મીર
આલબમ: સંગત

.

સ્વરઃ અમર ભટ્ટ

.

ગઢને હોંકારો તો કાંગરાય દેશે,
પણ ગઢમાં હોંકારો કોણ દેશે ?
રાણાજી, તને ઉંબરે હોંકારો કોણ દેશે?

આઘેઆઘેથી એને આવ્યાં છે કહેણ,
જઈ વ્હાલમશું નેણ મીરાં જોડશે,
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

આઠે અકબંધ તારા ભીડ્યા દરવાજાનાં ફૂલ જેમ ખૂલશે કમાડ
વેગીલી સાંઢણીઓ વહી જાશે દૂર મૂકી ધૂળ મહીં ઊડતો મેવાડ

કિનખાબી પહેરવેશ કોરે મૂકીને મીરાં
કાળું મલીર એક ઓઢશે.
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

પાદરેથી રસ્તાઓ પાછા વળશે રે લઇ લેણદેણ તૂટ્યાનું શૂળ
ડમરી જેવું રે સહેજે ચડતું દેખાશે પછી મીરાં વીખરાયાની ધૂળ

મીરાં વિનાનું સુખ ઘેરી વળશે ને રાજ
રૂંવે રૂંવેથી તને તોડશે
હવે તારો મેવાડ મીરાં છોડશે.

( કવિ પરિચય )

Gadha ne honkaro to kangara ya deshe – ramesh parekh

Taro mevaad meera chhodashe

વ્હાલ – રમેશ પારેખ

વ્હાલ કરે તે વ્હાલું !
આ મેળામાં ભૂલો પડ્યો હું કોની આંગળી ઝાલું ?

ફૂગ્ગા ને ફરફરિયાં જોઉં, જોઉં લેણા-દેણી
કોઇક વેચે વાચા, કોઇક વ્હોરે ફૂલની વેણી
કોઇક ખૂણે વેચે કોઇ પરમારથનું પ્યાલું.

કયાંક ભજન વેચાય, ક્યાંક વેચાય કંઠી ને ઝભ્ભો
શું શું અચરજ કરે કાળના જાદુગરનો ડબ્બો
સૌ-સૌનો ઉત્સવ છે એમાં હું અટવાતો ચાલું.

કોઇક છાતી ખરીદ કરતી સસ્તા ભાવે સગડી
કોઇક લેતું મોંઘામૂલી છતાં લાડની લગડી
શું લઇશ તું? – પૂછે મને આ મારું ગજવું ઠાલું.

( કવિ પરિચય )

દરિયો – 2

dariyo

અનુભવ છે દરિયાના તોફાનનો, પણ
આ રેતીમાં હોડી ખરાબે ચઢી છે.
– ભગવતીકુમાર શર્મા.

અમે તો સમંદર ઉલેચ્યો છે, પ્યારા,
નથી માત્ર છબછબિયાં કીધાં કિનારે;
મળી છે અમોને જગા મોતીઓમાં !
– ‘શૂન્ય’ પાલનપુરી

ખાબોચિયું જ આમ તો પર્યાપ્ત હોય છે,
હોડી ડુબાડવાને તું દરિયો ન મોકલાવ !
– રમેશ પારેખ
કંઇ કેટલા નામનો ઊછળે મારે આંગણ દરિયો:
એમાં એક જ નામ તમારું નાવ થઇને મ્હાલે !
– સુરેશ દલાલ

આમ તો એક બિંદુ છું, કિંતુ
સપ્ત સિંધુથી સંકળાયો છું !
– અમૃત ધાયલ

ડૂબી છે જઇને નાવ અમારી ક્ષિતિજ પર,
દુનિયાનો ખ્યાલ છે કે પાર ઊતરી ગઇ.
– ‘મરીઝ’

સજન-નેહ નિભાવવો ઘણો દોહ્યલો, યાર:
તરવો સાગર હોડકે, સૂવું શસ્ત્રની ધાર.
– નર્મદાશંકર દવે ‘નર્મદ’

દરિયો…

મૃગજળ બની છલકતો ફરું રણની રેતમાં,
‘આદિલ’, કદી સમુદ્રના તળિયે જઈ બળું !
– ‘આદિલ’ મન્સૂરી

દરિયાનું નામ એણે કદી સાંભળ્યું નથી,
ખાબોચિયાંને ઠાઠથી તે તરવા નીસર્યા !
– રમેશ પારેખ

જીત હું નીરખ્યા કરું છું સર્વદા મુજ હારમાં
મુક્તિ મારી આખરે છે એક કારાગારમાં;
ડૂબીને તરતો રહીશ હું સાગરોની ધારમાં,
હોડી મારી લઇ જઉં હું ડૂબવા મઝધારમાં!
– અનંતરાય ઠક્કર, ‘શાહબાઝ’

—-

ઘણા વખતથી આ ગઝલ શોધું છું. મને ફક્ત થોડા શબ્દો યાદ છે, જે અહીં લખ્યા છે. કોઇની પાસે હોય તો મને મોકલશો.

દરિયા ને જોઇ હું તો દરિયો થઇ જાઉં
મને દરિયો દેખાય તારી આંખમાં

છીપલામાં સદીઓથી કેદ થઇ સૂતેલા દરિયાને સપનું આવ્યું
બાઝેલી લાગણીની પીળી ખારાશ લઇ માછલીને મીઠું જળ પાયું… ( ?? )

…. મોરપિછું લહેરાય તારી આંખમાં..

સૃષ્ટિ છે એક કોયડો – રમેશ પારેખ

સૃષ્ટિ છે એક કોયડો ને અણઉકેલ છે
જાણ્યું તો જાણ્યું એ કે તે દુર્ભેદ્ય જેલ છે.

છે પગ તળે પથ્થર તરફ લઇ જાતા માર્ગ, ને
લોકો ખુદાના નકશા લઇ નીકળેલ છે.

ઉઘરાવી ઝેર, વ્હેંચે છે ખૈરાતમાં અમી
– એવું અમે તો સંત વિષે સાંભળેલ છે.

ચહેરો વીંછળતી જેના વડે મારી જિંદગી
એ જળને મૂળસોતાં સૂરજ પી ગયેલ છે.

જે કહેતું’તું – કરીશ તારા જીવમાં મુકામ
એ પંખી એનો વાયદો ભૂલી ગયેલ છે.

પહોંચ્યા છે તરસ્યા પ્રાણ સરોવર સુધી, રમેશ
કોને કહું કે એ બધું જળ ચીતરેલ છે !

( કવિ પરિચય )

કે કાગળ હરિ લખે તો બને – રમેશ પારેખ


– કે કાગળ હરિ લખે તો બને
અવર લખે તો એકે અક્ષર નથી ઊકલતા મને

મોરપીંછનો જેના ઉપર પડછાયો ના પડિયો
શું વાંચું એ કાગળમાં જે હોય શાહીનો ખડિયો ?
એ પરબીડિયું શું ખોલું જેની વાટ ન હો આંખને…

મીરાં કહે પ્રભુ, શ્વાસ અમારો કેવળ એક ટપાલી
નિશદિન આવે જાય લઇને થેલો ખાલી ખાલી
ચિઠ્ઠી લખતાંવેંત પહોંચશે સીધી મીરાં કને…

( 25-10-1982, સોમવાર )

( કવિ પરિચય )

મુક્તકો – રમેશ પારેખ

હોઇશ જો હું ફૂલ તો કરમાઇ જાવાનો
દીવો જો હું હોઇશ તો બુઝાઇ જાવાનો
સ્મૃતિ રૂપેય રહીશ તો સિક્કાની જેમ હું
અહીંયાથી ત્યાં પહોંચતા ખરચાઇ જાવાનો

ક્યાં છે વિશ્વાસના વહાણો તરી શકે એવું?
કયાં છે રણમાંય દરિયો ભરી શકે એવું?
મારી પાસે તો ફક્ત ક્ષણની પારદર્શકતા
ક્યાં છે આંખોમાં સ્વપ્ન થઇ ઠરી શકે એવું?

થોડી દુર્ધટના ભરી થોડી ક્ષણો ખાલી ગઇ
હું ગયો, ખૂશ્બૂઓ જ્યાં હાથ મારો ઝાલી ગઇ
ઊંઘ આવી નહીં, તો શું થયું? ના કૈં જ થયું
આંખની સપનાંઓ જોવાની ટેવ ચાલી ગઇ

મૌનથી વધુ કોઇ વાત જાય ના આગળ
સ્વપ્નથી કદી મુલાકાત જાય ના આગળ
ખંડના દીવાઓ તો ઠારીએ પ્રભાતે, પણ
પાંપણોમાં અટવાતી રાત જાય ના આગળ

એક છોકરીના હોય ત્યારે કેટલા અરીસાઓ – રમેશ પારેખ

આજે ફરી એક વાર હસ્તાક્ષર…

આમ તો હસ્તાક્ષરના દરેક આલ્બમની જેમ આ ‘રમેશ પારેખ’ ના હસ્તાક્ષરમાંથી પણ કોઇ એક ગમતુ ગીત પસંદ કરવું હોય તો મુશ્કેલ કામ. એમ થાય કે ‘સાંવરિયો’ને પસંદ કરું, તો ‘મનપાંચમના દરિયા’ને ખોટું ના લાગે? ‘આંખોના દ્રશ્યો’ને યાદ કરું કે ‘છોકરીના હાથથી પડતા રૂમાલ’ને ?

છેવટે મેં પસંદ કર્યું આ ગીત : ‘એક છોકરીના હોય ત્યારે કેટલા અરીસાઓ સામટા ગરીબ બની જાય છે’.
શ્યામલ-સૌમિલની જોડીએ ઘણો સરસ કંઠ આપ્યો છે. આ આખા ગીતમાં મને સૌથી પહેલા યાદ રહી ગયેલી, અને સૌથી વધુ ગમતી પંક્તિઓ :

સૌ સૌ નો સૂરજ સૌ સાંચવે પણ છોકરીના હિસ્સાના સૂરજનું શું?
આમ તો સવાલ આખા ગામનો છે પણ, કેવળ છોકરાને આવે આંસુ.

indian_princess_PI51_l

સ્વર અને સંગીત : શ્યામલ – સૌમિલ મુન્શી

એક છોકરી ન હોય ત્યારે
કેટલાં અરીસાઓ
સામટા ગરીબ બની જાય છે

બીજું શું થાય
કંઈ પથ્થર થઈ જાય
કંઈ ચોખંડી ચીજ બની જાય છે

શેરીના છેવાડે ઊભેલા છોકરાને
શું શું નહિ થાતું હોય બોલો
હાથમાંને હાથમાં જ મોગરાનું
ચીમળાતું ફૂલ બની જાય ફરફોલો

અંધારું સાંજ પહેલા
આંખોમાં ઘેરી વળે
એવો બનાવ બની જાય છે

સૌ સૌનો સૂરજ સૌ સાચવે પણ
છોકરીના હિસ્સાના સૂરજનું શું
આમ તો સવાલ આખા ગામનો છે
પણ કેવળ છોકરાને આવે આંસુ

ગામ વચ્ચે ઓગળતો
ઓગળતો છોકરો
કંઈ પણ નથી જ બની જાય છે

( કવિ પરિચય )