Category Archives: મકરંદ દવે

તો હું માનું શું? – મકરંદ દવે

એટલે આજે કહો, બસ એટલું જ કહો જરા
કે અરે મકરન્દ, જા, તું માગ તે મંજૂર છે;
તો હું માંગુ શું તમે કલ્પી શકો છો હેં ભલા !
આંખ મારી જોઈને જે કલ્પના–ઘેઘુર છે !
તાગ ના પામી શકો હો! લેશ ના ફાવી શકો
મેં અજાણ્યા સ્વપ્નની છાયા તહી ભરપૂર છે.

પણ કહું છું વાત હું આજે તમે એવું કહો
માગ તે મળશે અને ફળશે, ન કાંઈ દૂર છે
તો પછી, હા, તો પછી આ માંયલું મન ઊઠશે
પાડતું તાળી હસીને કે હવે ચકચૂર છે
આંખ ને હૈયું મળી મોંઘા મનોરથ માણવા
સાંભળો, કેવું ખરેખર કાળજું આતુર છે !

એક હો પટ વિસ્તર્યો સામે અફાટ અને પગે
ચાલતાં કેડી મહીં જ્યાં ફૂટતા અંકુર છે
હાથ લાઠી, કામળી ખમ્ભ અને કંઠે કડી
ગીતની એકાદ ના બીજી કંઈ જ જરૂર છે
ગીત કોને ? પ્રેમપાગલ સાદ પાડી જાઉં છું
કો’ અનામી કુંજમાં જ્યાં નિત્ય બંસી–સૂર છે
‘એ અલ્યા મકરન્દ’, બોલે આખરે કોઈ હસી
‘આવ, જો જેને જપે તે હાજરાહજૂર છે !’
 – મકરંદ દવે

નિરધાર – મકરંદ દવે

સાચને પડખે રહીને ઝૂઝતાં
આપણે પળવાર પણ ખસવું નથી;
સંકટો, દુ:ખો, પધારો સ્વાગતમ!
લેશ પણ આ માર્ગથી ચસવું નથી.

જૂઠની જીતે ચણેલા માંડવે
પ્રાણ મારા લાલચે રમવું નથી;
જાલિમો ને ધૂર્તના પાયે પડી
કોઈ દી કોઈ મિષે નમવું નથી.

મર્દની મોકાણમાં જાવું ભલે
કાયરોની જાનમાં ચડવું નથી,
મોતની મુસકાન મીઠી માણશું
જિંદગીમાં જીવવા રડવું નથી.

પ્રાણ મારા, એકલા આગે બઢો;
આજ બોલો, “ના, હવે ડરવું નથી’.
જંપ ક્યાં છે? ચેન ક્યાં છે? દંભનાં
દંગલો તોડ્યા વિના ઠરવું નથી ;
સાચને પડખે પરાજય હો ભલે
તે છતાં પાછું હવે ફરવું નથી.
 – મકરંદ દવે

જિન્દગી પસંદ – મકરંદ દવે

જિન્દગી પસંદ મને જિન્દગી પસંદ !
મોતની મજાક ભરી 
મોજના મિજાજ ધરી 
ખુશખુશાલ ખેલતી જવાંદિલી પસંદ !

નૌબનૌ સુગંધ મહીં 
જાય જે અબંધ વહી 
તાજગી ભરેલ એ તવંગરી પસંદ !
જિન્દગી પસંદ મને જિન્દગી પસંદ.

સલામ હો હિસાબને 
કલમ અને કિતાબને 
જમા-ઉધારને જલાવતી મજલ પસંદ !
જિન્દગી પસંદ મને જિન્દગી પસંદ.

ગુલબહારી મહેક સમી
એ હયાતી એક ગમી
ફોરમે રમી રહી ફનાગીરી પસંદ !
જિન્દગી પસંદ મને જિન્દગી પસંદ.

મોતની મજાક સમી 
જિન્દગી પસંદ !

– મકરંદ દવે

આવતી કાલનાં ગીત – મકરંદ દવે

આવતી કાલનાં ગીત અમારાં ને
આવતી કાલની પ્રીત,

નીરખી ના જેને કાંઈ દી આંખે
પારખી ના કદી હૃદયે ઝાંખે 
તોય ઊડી ઊડી પાતળી પાંખે
ક્ષિતિજપારથી આવી અચાનક 
આજ ભરી રહી ચિત્ત
આવતી કાલનાં ગીત અમારાં
ને આવતી કાલની પ્રીત.

આજને ઉબરે ગાય જે ગાણાં
આજ છે જેનાં ઓચ્છવ-ટાણાં
સાથે મારે નહીં સુખનાં લ્હાણાં 
પ્રાણ સમાણાં સપનાનું મારે 
આંબવ આછું સ્મિત
આવતી કાલનાં ગીત અમારાં 
તે આવતી કાલની પ્રીત.

નવ વસંતને પોંખણે જાગે 
ઝાડવે ઝાડવે ઝૂંપળ લાગે
ફૂટવા, ફળવા આત સુહાગે
તમે નવાગત કાજે જીવન 
ફાલ ધરે અગણિત 
આવતી કાલનાં ગીત અમારાં 
ને આવતી કાલની પ્રીત.
-મકરંદ દવે

અમે ગાતાં ગાતાં જાશું – મકરંદ દવે

સ્વર : અમર ભટ્ટ

.

એમનું જ એક ગીત પણ ગાન સ્વરૂપે ભૈરવી રાગમાં-
કવિને કેવી વિદાયની ઈચ્છા છે-
‘અમે ગાતાં ગાતાં જાશું

અમે ગાતાં ગાતાં જાશું
આ નગરીની શેરી ને ગલીએ
ચોક મહીં કે ખૂણે મળીએ
એક સનાતન સુંદર કેરા
સૌ ઉદ્દગાતા થાશું !
અમે ગાતાં ગાતાં જાશું

અમે હૈયે,હેતે છાશું
આ જીવનમાં જે હોય કકળતા
જેને માથે બપોર બળતા
છાંયો દઈ તેને ટહુકીને
પ્રેમ પિયાલા પાશું
અમે ગાતાં ગાતાં જાશું

અમે જાતાં જાતાં ગાશું
આ નગરીને છેલ્લે દરવાજે
વિદાય-સાંજે મધુર અવાજે
સલામના સૂરે સુંદરના
ખોળે ધન્ય સમાશું
અમે ગાતાં ગાતાં જાશું’

-મકરંદ દવે

હવે રાત પડશે -મકરન્દ દવે

સ્વર અને પ્રસ્તાવના : અમર ભટ્ટ

.

આધુનિક ગુજરાતી કવિતાનો સશક્ત અવાજ ને ભગવો મિજાજ એટલે સાંઈ મકરન્દ દવે.
એમની કાવ્યસૃષ્ટિના કૅનવાસમાં આજે પ્રવેશવું છે.
એમનું એક કાવ્ય પઠન સ્વરૂપે સંભળાવવું છે-
‘હવે રાત પડશે‘
રાત પૂરી થાય પછી નવો દિવસ શરૂ થાય. જન્મ પછી મૃત્યુ પછી પુનર્જન્મ! કેટલી રહસ્યગર્ભિતા છે આ કાવ્યમાં !

હવે રાત પડશે,
હવે છેલ્લા કિરણોના કણકણ ચણીને,
લપાતા છુપાતા અવાજો હણીને,
અને છાયી દયી પૃથ્વીની છાવણીને ,
મહાઘોર પંખીની કાળી નિરાકાર પાંખો ફફળશે,
હવે રાત પડશે.

હવે બારણાં બારી વેગેથી વાસો,
નકુચાને સાંકળ બરાબર તપાસો,
જુઓ નાખશો નહિ જરીકે નિઃશાસો,
તમારી જ મેડી ઉપર કોઈ ઓળો ચુપા ચુપ ચઢશે, 
હવે રાત પડશે.

ગલીને ખૂણે પેલો ખંડેરી ખાંચો, 
જુઓ તો સરે છે શું કંકાલી ઢાંચો,
કહે છે ઉઠો, પહેરો ઝાંઝર ને નાચો, 
અને એમ વાયુ થઈને વિચરતી આ જમાતો જડશે,  
હવે રાત પડશે.

સૂના મંદિરે કોઈ સપનામાં મોતી,
અને વાવને કાંઠડે વાટ જોતી, 
હશે ઝુરતી રાત સુમસામ રોતી, 
તમે શું જશો એની પાસે જઈ,
હાય જોશે તે રડશે,
હવે રાત પડશે.
 
મસાણે અઘોરીની આ મૂરત આ મૂંગી,
જુઓ કેવી દમ લેતી ચેતાવે ચૂંગી, 
અને સાથ ભરડો હટાવી ભુજંગી, 
તીખારે તીખારે ગહન તારકોના દ્વારો ઉઘડશે,
હવે રાત પડશે.

હવે રાત પડશે ને ભૈરવ ને થાનક, 
પતાકાઓ કાળી ફરકશે ભયાનક,
અને ત્યાં તો પૂરવને કાંઠે અચાનક,
નવી પીડ તાણી જતી કોઈ કન્યાના વાજા વગડશે,
હવે રાત પડશે.
-મકરન્દ દવે

શું કરશો હરિ – રેઇનર મારિયા રિલ્કે – અનુ:મકરંદ દવે

પઠન : રીટા કોઠારી
આલબમ : શબ્દનો સ્વરાભિષેક – 5

.

સ્વર : ઐશ્વર્યા મજુમદાર
આલબમ : શબ્દનો સ્વરાભિષેક – 5
સ્વરાંકન : અમર ભટ્ટ
સંગીત : અમિત ઠક્કર

.

બોલોને, શું કરશો હરિ
મારા વિના એકલા, જયારે જઈશ હું મરી ?
હું તમારો ઘટ બનું જો ચૂરેચૂરા,

હું તમારા પ્રાણની ઊડી જાઉં જો સુરા,
હું તમારે કસબી હાથ વણાતો જામો
જાઉં સરી તો હાથ તમારો થાય નકામો,
મારા વિના હાય, થશો ઘરબાર વિહોણા,
નેહથી તમને નોતરી કરશે કોણ પરોણા ?

હું તમારી ચાખડી, મારા વિણ ઉઘાડાં
થાક્યાંપાક્યાં ચરણ ઘૂમશે ટેકરા-ખાડા,
સરી પડશે અંગથી તમ વિરાટનો વાઘો
આપણો સંગ જ્યાં ઓગળી જશે આઘો આઘો,
મારા ગાલ પે હેતભરી જ્યાં નજરું ઠરી,
તમને પાછી મળશે ક્યાં એ હૂંફ ઓ હરિ ?

નજરું નમશે ક્યાય તમારી આ વસમી પળે
હિમશિલાની ગોદમાં જેવી સંધ્યા ઢળે,
જીવ આ મારો કાંઈ મૂંઝાતો ફરી ફરી,
શું કરશો હરિ ?

– રેઇનર મારિયા રિલ્કે – અનુ.-મકરંદ દવે

What will you do, God, when I die?
When I, your pitcher, broken, lie?
When I, your drink, go stale or dry?
I am your garb, the trade you ply,
you lose your meaning, losing me.

Homeless without me, you will be
robbed of your welcome, warm and sweet.
I am your sandals: your tired feet
will wander bare for want of me.

Your mighty cloak will fall away.
Your glance that on my cheek was laid
and pillowed warm, will seek, dismayed,
the comforts that I offered once –
to lie, as sunset colors fade
in the cold lap of alien stones.

What will you do, God? I am afraid.

– Rainer Maria Rilke

મારો અનહદ સાથે નેહ! – મકરંદ દવે

મારો અનહદ સાથે નેહ!
મુંને મળ્યું ગગનમાં ગેહ. [ ગેહ = સ્થાન,થાનક ]

ખરી પડે તે ફૂલ ન ચૂંટું,
મરી મટે તે મીત;
મનસા મારી સદા સુહાગણ
પામી અમરત પ્રીત :
અનંત જુગમાં નહીં અમારે
એક ઘડીનો વ્રેહ!
મુંને મળ્યું ગગનમાં ગેહ.

ચારે સીમ પડી’તી સૂની
માથે તીખો તાપ;
મેઘરવા મુંને હરિ મળ્યા ત્યાં
અઢળક આપોઆપ!
મીટ્યુંમાં વરસ્યો મોતીડે
મધરો મધરો મેહ!
મુંને મળ્યું ગગનમાં ગેહ.

સતનાં મેલી રંગ સોગઠાં
ખેલું નિત ચોપાટ;
જીવણને જીતી લીધા મેં
જનમ જનમને ઘાટ;
ભદ ન જાણે ભોળી દુનિયા
ખોટા ખડકે ચેહ :
મુંને મળ્યું ગગનમાં ગેહ.

– મકરંદ દવે

સૌંદર્યનું ગાણું મુખે મારે હજો – મકરંદ દવે

સ્વર: અમર ભટ્ટ
સ્વરાંકન: અમર ભટ્ટ

.

સૌંદર્યનું ગાણું મુખે મારે હજો,
જ્યારે પડે ઘા આકરા
જ્યારે વિરૂપ બને સહુ
ને વેદનાની ઝાળમાં
સળગી ઉઠે વન સામટાં,
ત્યારે અગોચર કોઈ ખૂણે,
નીલવર્ણા, ડોલતાં, હસતાં, કૂણાં
તરણાં તણું ગાણું મુખે મારે હજો,
સૌન્દર્યનું ગાણું મુખે મારે હજો.

સ્વપ્નથી ભરપુર આ
મારા મિનારાઓ પરે
જ્યારે પ્રહારો વજ્રના આવી પડે,
નોબતો સંહારની આવી ગડે,
ને ધૂળભેગા કાટમાળો પીંખતી,
ઉપહાસની ડમરી કદી ઉંચી ચડે,
ત્યારે અરે!
પ્રેમે, પ્રફુલ્લિત કો સ્વરે,
આ વિશ્વના માંગલ્યનું ગાણું મુખે મારે હજો,
સૌંદર્યનું ગાણું મુખે મારે હજો.

એક દિ’ જેને, પ્રભુ!
અંકે પ્રથમ અણબોધ ખોલી લોચનો
પામી ગયો જ્યાં હૂંફ હું પહેલી ક્ષણે
ને પ્રેમનાં ધાવણ મહીં
પોષાઈ જીવ્યો છું અહીં
હેતાળ એ ભૂમિ તણે
હૈયે જીવનમાં શીખવજો સર્વસ્વ મારું સીંચતાં
ને કોઈ વેળા આખરે આ લોચનોને મીંચતા
એના પ્રકાશિત પ્રાણનું
એના હુલાસિત ગાનનું
એના હુલાસિત દાનનું ગાણું મુખે મારે હજો!

આવતાં જેવું હતું
જાતાંય એવું રાખજો,
ઉત્સવ તણું ટાણું સુખે ત્યારે હજો,
સૌંદર્યનું ગાણું મુખે મારે હજો.

– મકરંદ દવે

કહેવાય નહી – મકરન્દ દવે

PB057861
(પાંદવિહોણી ડાળ પરે….                        …નામેરી, આસામ, નવેમ્બર- ૨૦૧૦)
(Photo by Dr. Vivek Tailor)

આ ગીત તમને ગમી જાય
તો કહેવાય નહી,
કદાચ મનમા વસી જાય
તો કહેવાય નહી.

ઉદાસ, પાંદવિહોણી બટકણી ડાળ પરે,
દરદનું પંખી ધરે પાય ને ચકરાતું ફરે,
તમારી નજરમાં કોણ કોણ, શું શું તરે ?

આ ગીત એ જ કહી જાય
તો કહેવાય નહી,
જરા નયનથી વહી જાય
તો કહેવાય નહી.

ઉગમણે પંથ હતો, સંગ સંગમાં ગાણું,
વિખૂટી ખાઈમાં ખુશીનું ગાન ખોવાણું,
પછી મળ્યું ન મળ્યું કે થયું જવા ટાણું ?

ખુશી જો ત્યાં જ મળી જાય
તો કહેવાય નહી,
આ ગીત તમને ગમી જાય
તો કહેવાય નહી.

– મકરન્દ દવે