વિશ્વસંગીતદિન

વિશ્વસંગીતદિન : સંગીતમાતૃકાં વંદે
21/6 ના દિવસે યોગ એવો હોય છે કે એ વિશ્વ સંગીત દિવસ છે અને વિશ્વ યોગદિવસ પણ છે. સંગીત પોતે એક યોગ પણ છે. વધુમાં એ વર્ષનો લાંબામાં લાંબો દિવસ પણ હોય છે.
જર્મન કવિ રિલ્કેએ સંગીતને સંબોધીને લખેલી કવિતા યાદ આવે છે. અંગ્રેજી અનુવાદ આ રહ્યો-

To Music.
_____
The breathing of statues. Perhaps:
The quiet of images. You, language where
languages end. You, time
standing straight from the direction
of transpiring hearts.
Feelings, for whom? O, you of the feelings
changing into what?— into an audible landscape.
You stranger: music. You chamber of our heart
which has outgrown us. Our inner most self,
transcending, squeezed out,—
holy farewell:
now that the interior surrounds us
the most practiced of distances, as the other
side of the air:
pure,
enormous
no longer habitable.
—Rainer Maria Rilke

સાચે જ સંગીત એટલે જ્યાં બધી ભાષાઓ સમાપ્ત થાય છે તે.
સ્વરકાર અતુલ દેસાઈ પાસેથી સંગીતની પ્રાર્થના શીખવાનો લ્હાવો મળ્યો. એ સાંભળો. સંગીત અને યોગમાં ૐકારની સાધના હોય છે. એ અંગે સંસ્કૃત શ્લોક છે એ પણ માણો અને પછી મારું પ્રિય સ્વરાંકન માણો. કવિ રાજેન્દ્ર શુક્લનું આ ગીત છે. રાગ ગોરખ કલ્યાણ પર આધારિત આ સ્વરાંકનની પ્રક્રિયા વિષે થોડુંક કહું?-
‘સપ્તક’ શાસ્ત્રીય કાર્યક્રમ દરમિયાન કવિએ આ ગીતનું મુખડું અને એક અંતરો સંભળાવ્યા. એ વખતે ગીત પૂરું થયું નહોતું. મારા આગ્રહથી બીજો અંતરો લખાયો અને એટલે કદાચ કવિએ અંતે વિરાજને યાદ કરીને ‘વિરાજૂં ‘ શબ્દ પસંદ કર્યો છે એમ હું માનું છું.
‘નમતું દીઠું નેણતરાજૂ
ઓછું અદકું કોણ કરે અબ કોણ કરે અબ થોડું ઝાઝૂં
સવા વાલનું પલ્લું ભારી
હેત હળુ વાળીથી હળવા પળમાં તો ગોવર્ધનધારી
લોક અવાચક ધારી ધારી નિરખે ઊભું આજુબાજૂ

અક્ષય પર અક્ષય ઓવારી
આપે આપ ઊભા પરવારી કોણ રહ્યું કોના પર વારી
આઘું ઓરું કોણ કરે અબ સાવ અડોઅડ હુંજ વિરાજૂં’

કવિ: રાજેન્દ્ર શુક્લ
સ્વરકાર:ગાન: અમર ભટ્ટ