Category Archives: પન્ના નાયક

પન્ના નાયક : વિદેશિની અને દ્વિદેશિની

ગુજરાતના જાણિતા કવયિત્રી પન્ના નાયકના અત્યાર સુધી પ્રકાશિત કાવ્યસંગ્રહોનું સંકલન – એટલે વિદેશિની અને દ્વિદેશિની. પન્ના નાયકના કાવ્યવિશ્વમાં પ્રવેશ આપતા આ બંને પુસ્તકો, એમાંથી કેટલીક રચનાઓનું આજે કવયિત્રી પન્ના નાયકના સ્વરમાં પઠન સાંભળીએ.

વિદેશિની અને દ્વિદેશિની
વિદેશિની અને દ્વિદેશિની

તને ખબર છે?

તને ખબર છે?
હવે હું તારું નામ બોલી શકતી નથી
એટલે આજે તાજા જ પડેલા સ્નોમાં
હું તારુ નામ લખી આવી
મારી આંગળીઓ એવી તો ઠરી ગઈ
પણ સાચે જ મઝા આવી ગઈ…

ને પછી થોડી વાર રહીને વરસાદ પડયો…
હું તારુ નામ વહી જતું જૉઈ રહી.
વાસંતી વરસાદની સાથે
અચાનક ઊગી નીકળેલા ડેફોડિલની જેમ
મેં તારુ નામ વાતવાતમાં રોપી દીધું
પણ કોઈએ કશું સાંભળ્યું નહીં કેમ જાણે
તારા નામના રણકારનો પડઘો ફકત હું જ ઝીલ શકતી હોઉં!

અને બપોર પછી નીકળી આવેલામેઘધનુને જૉઈ
દિલમાં એક ધડકન ઊઢી ને શમી ગઈ…
ફકત મારા સ્તનો જ એના સાક્ષી હતાં.

સંઘ્યાકાળે નમતો સૂરજ મારા ગાલે ઢળ્યો
અને તારા હોઠની છાપ સજીવન થઈ.

પણ તું માનીશ?
અહીં તો બધાંને મારા ન બોલાયેલા શબ્દોમાં જ વિશ્વાસ છે.

તું શું માને છે…?
હું બોલું કે ચૂપચાપ ચાહ્યા કરું…?

– પન્ના નાયક

**************

બા

નાની હતી ત્યારે
મારા બા
મારા વાળ ઓળતા
હાથમાં અરીસો આપીને
એમની આગળ પલાઠી વાળીને બેસાડતા
છુટ્ટા વાળમાં
એ ઘસી ઘસીને
ઘેર બનાવેલું બ્રાહ્મીનું તેલ નાખતા.
કાંસકાથી ગુંચ કાઢી
વિરાટ વનની પગથી જેવી
સેંથી પાડતા
ને
પછી
લાંબા કાળા ભમ્મરિયા વાળને
બે લટોમાં ગૂંથી લઇ
રંગીન રીબન
કે
ચાંદીના ઘૂઘરિયાળા ફુમતાથી શોભાવતા

વાળ ઓળાઇ જાય
એટલે
મને એમની સામે બેસાડતા
ને
તપાસતાં
કે
વાળ બરાબર ઓળાયાં છે કે નહીં !
મને પૂછતા :
ગમ્યા ને ? .
હું મરક મરક હસતી.
કેટલીય વાર
વ્હાલના આવેશમાં
આવી જઇ
સરસ ઓળેલા વાળમાં
એમનો હાથ ફેરવી ફેરવી
એને અસ્તવ્યસ્ત કરી દેતા
હું
થોડો ખોટો
થોડો સાચો
ગુસ્સો કરતી.

આજે
મારા વાલ સાવ ટૂંકા છે
તેલ વિનાના સૂકા, બરછટ છે.
ઓળ્યા વિનાના અસ્તવ્યસ્ત ઊડે છે.
નપુંસક ગુસ્સાથી પીડાતી હું
શોધું છું
બા…
બાનો હાથ…

– પન્ના નાયક

***************
હોમસિકનેસ

મેં ટ્રોપિકલ છોડને જડમૂળથી ઉખેડી
અહીં પરાઈ શીતલ ભૂમિમાં
રોપી તો દીધો
અને
એ છોડે જીવવાનો નિર્ધાર પણ કરી લીધો.
છતાં
અહીં જ્યારે વસંત ચેરી બ્લોસમ્સથી રંગાઈ જાય છે
ત્યારે
મારું મન કેસૂડે મોહે છે.
ગ્રીષ્મનાં ગુલાબ ધરા પર પોતાના બિસ્તર બિછાવી દે છે
ત્યારે
હું ગુલમોરની યાદથી આંખ લાલ કરીને રોઉં છું.
અહીં બારે માસ વરસાદ પડે છે તોય
ત્યાંના જેવી વર્ષાઋતુની મઘમઘતી સોડમ
ક્યારેય શરીરે ચોંટતી નથી.
અષાઢનો શબ્દ જ અહીં નથી ને!
અહીં બધું જ છે
છતાં કંઈ જ નથી.

હું હોમસિક થઈ ગઈ છું.
થાય છે
બધું ઊઠાવીને ઘેર જાઉં
પણ
હવે મારું ઘર ક્યાં?
મારું
ઘર ક્યાં?

— પન્ના નાયક

હળવાશ – પન્ના નાયક

તને પ્રેમ કર્યો હતો

ભૂલી જવા
મેં
આપણા હાસ્યના ફુવારા
મુશળધાર વરસાદમાં ભેળવી દીધા,
આપણી વિશ્રંભકથા
પતંગિયાંઓની પાંખ પર મૂકી દીધી,
અને
આપણા આશ્લેશની નિકટતા
તાજા જ પડેલા સ્નોને સોંપી દીધી.

હવે
હું
સ્મૃતિરહિત.

– પન્ના નાયક

સપનાં – પન્ના નાયક

સેલ સેલ સેલ
સપનાંનું!
સૌ કોઈને
ભાવભીનું નિમંત્રણ..
આવો અને લૂંટો
અપૂર્વ સેલ.
મહામૂલાં જતનથી સેવેલાં
પણ
હવે મને ના ખપનાં
એટલે
ઘટાડેલે ભાવે
વળતર સાથે
વેચી નાખવાનાં છે
મારાં સપનાં..!

મારું એકાંત – પન્ના નાયક

મને ગમે છે
મારું એકાંત.

ઘોંઘાટ શમી ગયો હોય છે,
ચિત્ત શાંત થયું હોય છે,
પછી
મારી મારા માટેની શોધ
આરંભાતી હોય છે,

અને
કાવ્યની પ્રથમ પંક્તિ
રૂમઝૂમ કરતી આવતી હોય છે
મારી પાસે,

અને
હરજી હળવે હળવે
મૂકતા હોય છે હાથ
મારે ખભે…

– પન્ના નાયક

आग्रहाचे आमंत्रण – June 15 – Mumbai (Publication of Panna Naik’s poems translated in Marathi)

This is the first time that a Gujarati poet is being reached out to Marathi readers. The excellent translations are done by Dilip Chitre, a poet/playwright and an architect by profession. We bring so much literature from other languages into Gujarati but hardly anything goes into Marathi so this is an unprecedented event.

માતૃભાષા – પન્ના નાયક

આજે ૨૧ ફેબ્રુઆરી – આંતરરાષ્ટ્રિય માતૃભાષા દિવસ..!!  (See: wiki) આજના દિવસની શુભેચ્છાઓ સાથે – પન્ના નાયકની આ કવિતા ફરી એકવાર…

**********
આપણને
જે ભાષામાં સપનાં આવે

આપણી માતૃભાષા
મને
હજીય ફિલાડેલ્ફિઆમાં
સપનાં ગુજરાતીમાં આવે છે.
પણ
મારી આસપાસના
કેટલાક ગુજરાતીઓ
ઉમાશંકરની છબિ જોઈને
સતત પૂછ્યા કરે છે :
‘આ કોની છબિ છે ?’
‘આ કોની છબિ છે ?’
અને
મારું સપનું નંદવાઈ જાય છે.
(સપનાંનાં હૈયાંને નંદવામાં વાર શી ?)

– પન્ના નાયક

Still I Rise – Maya Angelou (અનુ. પન્ના નાયક)

Click here – to know more about the poet Maya Angelou.

 

Maya Angelou
Maya Angelou

તમારાં કડવાં અને હડહડતાં અસત્યોથી
તમે મને ઇતિહાસમાં કોતરશો
કે
તમારા પગ નીચેના કચરામાં કચડશો
તો ય
રજકણની જેમ હું તો ઊભી થઇશ.

તમને મારું છેલબટાઉપણું અકળાવે છે ને?
તમે કેમ વિષાદથી ઘેરાયેલા છો?
મારા દીવાનખાનામાં જ
જાણે તેલના કૂવાઓના પંપ હોય એમ
વર્તું છું એટલે?

સૂર્યની જેમ, ચંદ્રની જેમ,
ભરતીની નિશ્ચિતતાથી,
આકાશે અડતી આશાઓની જેમ
હું ય ઊંચે જઇશ.

હું ભાંગી પડું એ જ તમારે જોવું હતું?
નતમસ્તક, નીચી આંખો?
હ્રદયફાટ રૂદનથી નબળા પડેલા
ખરતાં આંસુ જેવા ખભા?

મારો ફાટેલો મિજાજ તમને અપમાને છે ને?
મારા ઘર પાછળના વાડામાં જ
સોનાની ખાણ ખોદાતી હોય એમ
હું હસું છું
એ તમારાથી સહન નથી થતું ને?

તમે તમારા શબ્દોથી મારા પર ગોળી ચલાવી શકો છો
તમે તમારી આંખોથી મને આરપાર વીંધી શકો છો
તમે તમારા ધિક્કારથી મારી હત્યા કરી શકો છો
અને છતાંય
અવકાશની જેમ
હું સઘળે પ્રસરીશ.

મારી જાતીયતા તમને વિહ્વળ કરે છે ને?
મારી જાંઘોના મિલન પર હીરા ટાંગ્યા હોય એમ
હું નાચું છું
એનું તમને આશ્ચર્ય છે ને?

ઇતિહાસની લજ્જાની ઝૂપડપટ્ટીમાંથી
હું ઊગું છું.
હું ઊગું છું.

એવા ભૂતકાળમાંથી જેના મૂળ
રોપાયાં હતાં નર્યા દુઃખમાં.
હું ફાળ ભરતો, પહોળો, કાળો દરિયો છું.

ત્રાસ અને ભયની સીમા ઓળંગી
હું પ્રવેશું છું
અદ્ભૂત સ્વચ્છ પરોઢમાં
હું લાવું છું
મારા પૂર્વજોએ આપેલી બક્ષિસ.
હું છું ગુલામોનું સ્વપ્ન, ગુલામોની આશા.
હું ઊગું છુ.
હું ઊડું છુ.
હું પ્રસરું છું.

– માયા એન્જલુ (અનુ. પન્ના નાયક)

*********

You may write me down in history
With your bitter, twisted lies,
You may trod me in the very dirt
But still, like dust, I’ll rise.

Does my sassiness upset you?
Why are you beset with gloom?
‘Cause I walk like I’ve got oil wells
Pumping in my living room.

Just like moons and like suns,
With the certainty of tides,
Just like hopes springing high,
Still I’ll rise.

Did you want to see me broken?
Bowed head and lowered eyes?
Shoulders falling down like teardrops,
Weakened by my soulful cries?

Does my haughtiness offend you?
Don’t you take it awful hard
‘Cause I laugh like I’ve got gold mines
Diggin’ in my own backyard.

You may shoot me with your words,
You may cut me with your eyes,
You may kill me with your hatefulness,
But still, like air, I’ll rise.

Does my sexiness upset you?
Does it come as a surprise
That I dance like I’ve got diamonds
At the meeting of my thighs?

Out of the huts of history’s shame
I rise
Up from a past that’s rooted in pain
I rise
I’m a black ocean, leaping and wide,
Welling and swelling I bear in the tide.

Leaving behind nights of terror and fear
I rise
Into a daybreak that’s wondrously clear
I rise
Bringing the gifts that my ancestors gave,
I am the dream and the hope of the slave.
I rise
I rise
I rise.

–  Maya Angelou

દુઃખના પગમાં – પન્ના નાયક

દુઃખના પગમાં સુખનાં ઝાંઝર સુખના પગમાં બેડી,
મોટો મોટો મહેલ છતાંયે મનની સૂની મેડી.

હર્યાભર્યા આ લોકો વચ્ચે
ઝૂરવું ઝીણું ઝીણું,
હરખતણી આ હાટડીઓમાં
ક્રંદન કૂણું તીણું,

ક્યારેક થાય કે ઊડી જાઉં ને બૂડી જાઉં ને પગને લઉં ઊખેડી,
દુઃખના પગમાં સુખનાં ઝાંઝર સુખના પગમાં બેડી.

બંધ કરી ને બંધ બારણાં
એમાં હું ગૂંગળાઈ રહી,
પથરાળા આ મૌનની વચ્ચે
હોઠ સીવીને ગાઈ રહી,

કપાઈ ગયેલી આંગળીઓથી સિતાર શાને છેડી,
દુઃખના પગમાં સુખનાં ઝાંઝર સુખના પગમાં બેડી.

– પન્ના નાયક

પાગલપન – પન્ના નાયક

તાજેતરમાં સાવરકુંડલામાં પૂજ્ય મોરારી બાપુના હસ્તે શ્રી નટવર ગાંધી અને વ્હાલા પન્ના આંટીનું સન્માન કરવામાં આવ્યું. એમને આ સન્માન માટે ખૂબ ખૂબ શુભેચ્છાઓ સાથે માણીએ – પન્ના આંટીના તાજેતરમાં પ્રગટ થયેલા સંગ્રહ – ‘ગુલમહોરથી ડૅફોડિલ્સ’ માંથી આ કવિતા..!!!

Panna_naik

કોયલના ટહુકા જેવો ઊગ્યો છે વસંતનો ચંદ્ર.
હું આવી રૂપાળી રાતમાં નીકળી પડી છું પાગલ થઇને.

જીવવાની મારી પાસે મબલક સગવડો છે
અને
અઢળક સપનાંઓ છે.

પવનને હું ઝંઝાવાત કરી શકું છું
અને
સમુદ્રને ઉછાળી શકું છું
સિતારાઓની સુગંધ સુધી.

હું મારા મનની મોસમને
પૂરેપૂરી માણું છું
અને
કોઇને પણ ન પિછાણવાની
મારી લાપરવાહી મારા ખભે નાખીને ચાલતી હોઉં છું.

એકાંત જ મને મારા તરફ લઇ જતું હોય છે
અને મને મારાથી દૂર કરતું હોય છે.

વિશ્વ આટલું સુંદર હશે
એવું મેં શાણપણમાં તો કદીયે અનુભવ્યું નથી
એટલે જ
મને મારું પાગલપન ગમે છે.

– પન્ના નાયક