ટહુકો શરૂ કર્યાને હજુ થોડા દિવસો જ થયા હતા ને રજુ કરેલું આ ગીત, ટહુકો પર સૌથી વધુ વંચાયેલું, સંભળાયેલું અને કેટલાયની આંખો ભીની કરી ગયેલું ગીત છે..! ‘આંધળી માનો કાગળ’ – આટલા શબ્દો પછી આ ગીતને કોઇ પૂર્વભુમિકાની જરૂર જ નથી..!
કવિ ઇન્દુલાલ ગાંધી (ડિસેમ્બર 8 , 1911 : જાન્યુઆરી 10, 1986) ના બીજા ઘણા ગીતો જાણીતા છે, પણ આ ગીત તો જાણે એમના નામનો પર્યાય જ કહેવાય.. અને હા, એમણે લખેલો ‘દેખતા દીકરાનો જવાબ’ ઘણાએ વાંચ્યો – સાંભળ્યો હશે, પણ એ સિવાય પણ ઘણા કવિઓએ ‘દેખતા દીકરાનો જવાબ’ લખ્યો છે – એ તમને ખબર છે? (મને થોડા વખત પહેલા જ ખબર પડી). એ બધા જવાબ આપની સાથે ટહુકો પર ભવિષ્યમાં જરૂર વહેંચીશ, પણ આજે – કવિ શ્રી ઇન્દુલાલ ગાંધીના જન્મદિવસે – ગુજરાતી કાવ્ય-સંગીત સૃષ્ટિનું આ અમર ગીત; ગાયક-સ્વરકાર જયદીપ સ્વાદિયાના અવાજમાં ફરી એકવાર….
પીયરને પીપળેથી આવ્યું પારેવડું,
પારેવડાં ને સોના કેરી ચાંચ રે..
પારેવડાં ને કોઇ ના ઉડાડશો..
મૈયરનું ખોરડું ને મૈયરની ગાવડી,
મૈયરની સામે એક નાની તલાવડી,
એવા મારા મૈયરનું આ રે પારેવડું,
એને આવે ના ઉની આંચ રે..
પારેવડાંને કોઇ ના ઉડાડશો..
એ રે પારેવડાંમાં જનક ને જનેતા,
એ રે પારેવડે મારો ભાઇ..
એ રે પારેવડાંમાં નાનકડી બેનડી,
એ રે પારેવડે ભોજાઇ..
પારેવડાંના વેશમાં આજ મારે આંગણે,
મૈયર આવ્યું સાચો-સાચ રે..
પારેવડાં ને કોઇએ ના ઉડાડશો..
એ રે પારેવડે મારા મૈયરનો મોરલો,
એ રે પારેવડે મારા દાદાજીનો ઓટલો,
એ રે પારેવડું મને જોતું રે વ્હાલથી,
એને કરવા દ્યો થનગન થન નાચ રે..
પારેવડાં ને કોઇ ના ઉડાડશો..
પીયરને પીપળેથી આવ્યું પારેવડું,
પારેવડાં ને સોના કેરી ચાંચ રે..
પારેવડાં ને કોઇ ના ઉડાડશો..
હે દુધે તે ભરી તલાવડી ને મોતીડે બાંધી પાળ રે,
જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…
હે વાટકી જેવડી વાવલડી ને મંઈ ખોબલો પાણી માંઈ રે,
જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…
હે દુધે તે ભરી…
ગરબો માથે કોરિયો માએ ઝબક દીવડો થાય મારી માડી,
ગરબો રૂડો ડોલરીયો એ તો ઘમ્મર ઘમ્મર ઘૂમે મારી માડી,
હે તાળીઓની રમઝટ,
હે તાળીઓની રમઝટ પગ પડે ને ત્યાં ધરણી ધમધમ થાય રે…
જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…
હે દુધે તે ભરી…
હળવે હલું તો કેર ચહી જાય, હાલુ ઉતાવળે તો પગ લચકાય,
સાળુ સંકોરું તો વાયરે ઉડી જાય, ધડકંતો છેડલો સરી સરી જાય…
હે પગને ઠેકે ધૂળની ડમરી ગગનમાં છવાઈ રે…
જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…
હે દુધે તે ભરી…
ચ્યમ જઉં ઘર આંગણીયે, આજ ગરબો રંગે ચગ્યો મારા વ્હાલા…
થઈ જાઉં હું તો ઘેલી ઘેલી હૈયા હિલોળાં ખાય મારા વ્હાલા…
હે સરખેસરખી સૈયર ટોળે ઝટપટ ઝટપટ જાય રે…
જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…
હે દુધે તે ભરી…
-પિનાકીન શાહ
દૂધથી ભરેલી તલાવડી હોય અને ફરતે મોતીડાની પાળ હોય… એ કદી શક્ય છે ખરું ? બિલકુલ નહીં… તો પછી અહીં કવિ શેની વાત કરે છે? તો મિત્રો, કવિની એ વાત એટલે કે આ સોરઠી ગરબાની ભીતર રહેલી એક દંતકથા. કહેવાય છે કે સોરઠમાં એકવાર જ્યારે માતાજીનું આઠમું નોરતું હતું ત્યારે એક સોરઠી બાઈને પણ ગરબે ઘુમવાનું મન થયું. પરંતુ એના ખોળામાં છએક માસનો દિકરો હતો. ગરબામાં જવા માટે એ જલ્દી જલ્દી ઘરનું કામકાજ પતાવી, છોકરાને ખવડાવી અને સુવડાવીને સહેલીઓ સાથે ગરબે ઘૂમવા જાય છે… એનો પતિ તો આંગણામાં જ હોય છે. બેએક કલાક પછી પેલો બાળ રડવા માંડે છે અને આ બાજુ માતૃત્વને એના ભણકારા વાગતાં જ એ હાંફળી-ફાંફળી દોડતી ઘરે આવે છે અને ઘરમાં જઈને રડતા બાળકને છાતીએ વળગાડે છે. એને આમ અચાનક દોડતી આવેલી જોઈને એનો પતિ પણ એની પાછળ ઘરમાં આવે છે. માતૃત્વથી નીતરતી અને પોતાના બાળકમાં સંપૂર્ણપણે તન્મય થઈ ગયેલી એ બાઈ ઉતાવળમાં બાળકને ધવડાવતી વખતે પોતાની છાતી ઢાંકવાનું ભૂલી જાય છે… અને આ દૃશ્ય એનો પતિ જોઈ રહે છે. માતૃત્વથી તરબતર પોતાના બાળકને માત્ર દૂધ જ નહીં, પરંતુ જાણે સાક્ષાત પ્રેમ અને મમતાનું અમૃતપાન કરાવી રહેલી પત્નિનાં ગળામાંની મોતીની માળા એ ધાવતાં બાળકનાં મોં સુધી સ્પર્શતી રહે છે. મા-બાળકનાં વ્હાલનું એ અદભૂત દૃશ્ય જોઈને એનાં પતિનાં મ્હોંમાંથી સહજ શબ્દો સરી પડે છે કે… “દૂધે તે ભરી તલાવડી ને મોતીડે બાંધી પાળ રે, જીલણ જીલવા ગ્યા’તા, ગરબે ઘૂમવા ગ્યા’તા…” (આ માત્ર મેં સાંભળેલી દંતકથા છે… જે કદાચ કોઈની અદભૂત કલ્પના પણ હોઈ શકે !)
આજે અમીર ખૂસરોની આ અમર રચના.. નુસરત ફતેહઅલી ખાન, આબીદા પરવીન, સાબરી બ્રધર્સ થી લઇને લતા, આશા, રીચા શર્મા, કૈલાસ ખેર સુધીના કેટલાય નામી-અનામી કલાકારોને આ રચનાને કંઠ આપ્યો છે. થોડા વર્ષો પહેલા આવેલી ફિલ્મ ‘સાથિયા’નું પેલું ગીત ‘નૈના મિલાયકે…’ યાદ છે? એ ગીત પણ તો આ રચનાને આધારે જ બન્યું છે.
અને હિંદી ફિલ્મમાં આ રચના આમ તો લતા-આશાના અવાજમાં ‘મેં તુલસી તેરે આંગન કી’ ફિલ્મમાં પણ થોડા ફેરફાર સાથે લેવામાં આવી છે. અને લતા-આશાના સહિયારા અવાજમાં એ ગીત થોડું વધારે જ સ્પેશિયલ લાગે.. બરાબર ને?
સ્વર : નુસરત ફતેહઅલી ખાન
સ્વર : નાહિદ અખ્તર
સ્વર : આબિદા પરવીન ??
સ્વર : હર્ષદીપ ??
स्वर: आशा भोंसले, लता
गीतकार: आनन्द बक्षी
फ़िल्म: मैं तुलसी तेरे आँगन की (1978)
संगीत: लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल
आ सजना इन नैनन में पलक ढाक तोहे लूँ |
ना मैं देखूं यार को ना तोहे देखन दूँ ||
काजर धारु किरकरा जो सुरमा दिया न जाए |
इन नैनन में पिय बसे दूजा कौन समाए, दूजा कौन समाए ||
नैना मिलायके मोह से सैना मिलायके|
नैना मिलायके मोह से सैना मिलायके ||
छाप तिलक सब छीनी…मोह से नैना मिलायके |
छाप तिलक सब छीनी…मोह से नैना मिलायके ||
प्रेमवटी का मधवा पिलायके
प्रेमवटी का मधवा पिलायके
मतवारी कर दीन्ही मोह से नैना मिलायके
मतवारी कर दीन्ही मोह से नैना मिलायके
गोरी गोरी बैयाँ हरी हरी चूडियाँ
गोरी गोरी बैयाँ हरी हरी चूडियाँ
बैयाँ पकड़ हर लीनी मोह से नैना मिलायके
बैयाँ पकड़ हर लीनी मोह से नैना मिलायके
बल बल जाऊं तोरे रंगरजवा
बल बल जाऊं तोरे रंगरजवा
अपनी सी रंग दीन्ही मोह से नैना मिलायके
अपनी सी रंग दीन्ही ….. नैना मिलायके
खुसरो निजाम के बल बल जई है
खुसरो निजाम के बल बल जई है
खुसरो निजाम के बल बल जई है
मोहे सुहागन कीन्ही मोह से नैना मिलायके
मोहे सुहागन कीन्ही मोह से नैना मिलायके
આપણા જુના ગુજરાતી ગીતોમાં કેટલાય એવાં છે કે પરણેલી સ્ત્રીએ પિયુજી માટે ગાયા હોય, પણ ‘એમની’ વાત તો ગીતના છેલ્લા ફકરામાં જ આવે… ‘મારી વેણીમાં ચાર-ચાર ફૂલ’, ‘ધમ-ધમક ધમ સાંબેલું’, અને બીજાય થોડા ગીત છે.. (તમે શોધી આપશો?) .. અને એ લિસ્ટમાં મુકી શકાય એવું આજનું ગીત પણ ખરું જ તો.. 🙂
અને જુના હિન્દી ગીતોના શોખીનોને તો આ ગીતની સાથે વૈજંતીમાલા પણ યાદ આવે એવું યે બને.. દૈયા રે દૈયા રે ચડ ગયો પાપી બિછૂઆ.. !!
સ્વર : આશા ભોંસલે
.
હું તો ફૂલડાં વીણવા ગઇ’તી,
ત્યાં મને વિછુંડો ચટક્યો
એવો ચટક્યો એવો ચટક્યો,
કાળજે આવીને ખટક્યો
હું તો ફૂલડાં…
આવ્યા જેઠ-જેઠાણી,
મારી આખ્યુંમાં આવ્યા પાણી
હું ભોળી ભરમાઇ ગઈ ને
ડંખ મારીને વિછુંડો છટક્યો
હું તો ફૂલડાં…
સાસુ-સસરા ને નણંદ નાની,
કોઈએ મારી પીડાની જાણી
વૈદે ઘુંટ્યા ઓસડીયા
પણ વેરી વિછુંડો ન અટક્યો
હું તો ફૂલડાં…
રંગીલો નણદીનો વીરો,
મને જોઈને થયો આધિરો
એને જોતાં ગઈ વિછુંડો ભૂલી ને
જીવ મારો એનામાં ભટક્યો
હું તો ફૂલડાં…
આજે ઘણાં દિવસો પછી આ ગીત ફરી ફરીને સાંભળ્યું. ખરેખર ગાયકોએ એવા ભાવથી આ ગીતને સ્વર આપ્યો છે કે જરા વાર માટે જો બાકીની દુનિયાથી અલિપ્ત થઇને ફક્ત આ ગીતમાં ધ્યાન પરોવો તો આંખમાં ભલે આંસુ આવે કે ન આવે, પણ હ્રદયમાંથી એક આહ જરૂર નીકળે..
2 વર્ષ પહેલા જ્યારે આ ગીત ટહુકો પર મુક્યું હતું – એ ઓનલાઇન રેડિયો પરથી record કરેલું ‘poor quality’નું ગીત હતું. ગીત સાંભળતા જ ગમી ગયેલું, એટલે એને ટહુકો પર મુકવાની લાલચ નો’તી રોકી શકી ત્યારે. અને આજે મને ‘better quality’ ની music file મળી – તો એને પણ તમને સંભળાવવી જ પડે, બરાબર ને ?
ફિલ્મ : પારકી થાપણ
સ્વરકાર : ગૌરાંગ વ્યાસ
સ્વર : આશા ભોઁસલે – બદ્રિ પવાર
.
ઘાયલને શું થાય છે ? પૂછો તો ખરા
આંખ મિલાવી આંખ કાં શરમાઇ છે? પૂછો તો ખરા
પ્રેમનો અંજામ પણ આવો હશે, ના હતી ખબર
દિલ દઇ દિલદાર પણ છોડી જશે, ના હતી ખબર
આંખે આવી શમણાં ક્યાં વિખરાય છે? પૂછો તો ખરા
દિલ છે તારી પાસને હું દૂર છું, કોને કહું?
આંઘીમાં અટવાયો હુ મજબૂર છું, કોને કહું?
ભૂલ નથી પણ સજા મને કાં થાય છે? પૂછો તો ખરા
મનમંદિરમાં દેવ બનાવી જેની પૂજા કરતી’તી
આશાના દિવડા પ્રગટાવી ચરણે ફૂલો ધરતી’તી
એ અણમોલા ફૂલો કાં કરમાય છે ? પૂછો તો ખરા
આજે તો સવાર સુધરી જાય એવું મસ્તીસભર ગીત લઇ આવી છું.
ગુજરાતી ગીતો અને પાટણ શહેરનો નાતો આમ તો ઘણો જાણીતો છે. પણ અવિનાશ વ્યાસે પાટણના પટોળાની સાથે પાટણની નારને પણ ગુજરાતી ગીતમાં સ્થાન અપાવ્યું – એ તમને ખબર છે?
આશા ભોંસલે અને મહેન્દ્ર કપૂર જેવાનો સ્વર મળ્યો હોય, અને અવિનાશ વ્યાસના શબ્દોને મળ્યું હોય ગૌરાંગ વ્યાસનું સંગીત.. વારંવાર સાંભળ્યા કરવાનું મન ન થાય તો જ નવાઇ..!!
એક દિવસ અચાનક મારુ એક ઘણું જ ગમતું, પણ ઘણા વખતથી શોધવા છતાં જે નથી મળ્યું, એ ગીત યાદ આવ્યું, અને google કર્યું તો કંઇ બીજું જ અનાયાસ મળી ગયું …. અને એ હતું – The full (?) list of Asha – Lata duets..!!
આ બંને બહેનોના અવાજ વગર હિંદી ફિલ્મોનું સંગીત ખરેખર અધુરુ જ કહેવાય.. લતા મંગેશકર કે આશા ભોંસલે, એક જ નામ બસ હોય છે સુરોનો જાદુ રેલાવવા માટે. અને આ બંને સુર જ્યારે ભેગા થાય, ત્યારે… આહા…
બીજાનું ખબર નથી, પણ મને હંમેશા એમના duets એકદમ special, fascinating લાગ્યા છે.
અને જ્યારે મને આખુ list મળ્યુ, ત્યારે ખબર પડી કે મને ખબર હતી, એના કરતા દસ ગણા વધારે ગીતો એમના joint account માં credited છે.
તો આજે મજા લઇએ એ special ગીતોની… ( આ તો એક ઝલક માત્ર જ છે… બધા જ ગીતો તો ધીમે ધીમે આવશે ટહુકો પર. )
ए काश किसी दिवानेको, हमसे भी मुहोब्बत हो जाये…
———————–
मन क्युं बहेका रे बहेका आधी रातको….
———————–
मेरे महेबूबमें क्या नहीं…
———————–
जब जब तुम्हे भुलाया, तुम और याद आये….
આ ગઝલની mp3 હું ઘણા વર્ષોથી શોધું છું, અને આટલા વર્ષોની શોધ પછી audio નહીં પણ video મા ગઝલ મળી. તો એ જ માણીયે… ( કોઇ પાસે mp3 હોય અને મોકલી શકે તો મજા આવી જાય.. 🙂 )
ફિલ્મ ‘જહાંઆરા’ની આ ગઝલ શરૂ થાય છે એ જ ફિલ્મની એક બીજી ગઝલના 2 શેરથી… આ ગઝલના સ્વર – શબ્દો અને સંગીતમાં ખરેખર જાદુ છે… આ જ ગઝલની પ્રથમ પંક્તિઓ કદાચ હું આ ગઝલ માટે કહી શકું – જાતે નહીં હૈ દિલ સે, અબ તક તુમ્હારે સાયે….!!
(આ પોસ્ટ ટહુકો પર આવ્યાને હજુ તો 5 કલાક પણ નો’તા થયા, અને એક વાચકમિત્રે (એટલે કે શ્રોતામિત્રે) આ ગઝલ મોકલી પણ દીધી – એમનો હ્રદયપૂર્વક આભાર માની, આ ગઝલની ઓડિયો-વિડિયોની મજા લઇએ)
આજે ફરીથી એક એવી ગઝલ લાવી છું, કે જેટલીવાર સાંભળો એટલીવાર વધુ ને વધુ ગમતી જ જાય…
ટહુકો પર પહેલા 4 જુદા અવાજમાં મુકેલી આ ગઝલ – આજે એક નવા સુમધુર સ્વર સાથે ફરીથી એકવાર રજુ કરું છું – અને એ અવાજ આમ તો હવે કોઇના માટે નવો નહીં રહ્યો હોય. છેલ્લા થોડા મહિનામાં તો એણે જાણે દેશ-દુનિયાના ભારતીયોને પોતાના અવાજનુ ઘેલુ લગાડ્યું છે.
સ્વર : ઐશ્વર્યા મજમુદાર.
—————————————————————–
Posted on September 16, 2007.
થોડા દિવસો પહેલા કુણાલના બ્લોગ પર મારી એક ઘણી ગમતી ગઝલ વાંચવા મળી. આમ તો હું વિચારતે જ હતી કે આ ગઝલ કોઇ દિવસ તમને પણ ચોક્કસ સંભળાવીશ, આ ગઝલ વાંચીને હવે સાંભળવામા મોડુ શું કરવા કરવું, એમ ને ?
અને એક જ ગઝલ ચાર જુદા જુદા અવાજમાં, મારા તરફથી….
—–
અહેમદ ફરાઝ… પાકિસ્તાનના શાયરોમાં કદાચ સૌથી વધુ પંકાયેલા શાયર…. તેમની ગઝલો અને નઝમો almost બધાં જ નામાંકિત ગઝલ-ગાયકોએ ગાઈ છે અને શોખીનો માણતા અને વખાણતા આવ્યા છે…
એમની આ એક ગઝલ જે મારી પ્રિય ગઝલોમાંની એક છે… અને બીજા ગાયકો કરતાં મને ( એટલે કે કુણાલને ) મેંહદી હસનનું composition સૌથી વધુ ગમે છે…
સ્વર : મેંહદી હસન
સ્વર : રુના લૈલા
સ્વર : શહેનાઝ બેગમ
સ્વર : આશા ભોંસલે
( મને આ ગઝલોનું રિમિક્સ નથી ગમતું હોં.. એમ તો મને કોઇ પણ ગીતનું રિમિક્સ નથી ગમતું, પણ મને થયું, direct comparision થઇ શકે એટલા પૂરતી પણ આ ગઝલ મુકવામાં વાંધો નથી. 🙂 )
रंजिश ही सही, दिल ही दुखाने के लिये आ…
आ फीर से मुजे़ छोड़ के जाने के लिये आ…
(ranjish : animosity)
पहेले से मरा़सिम न सही फीर भी कभी तो
रस्म-ओ-राहे दुनीया ही निभाने के लिये आ…
(maraasim : relationship; rasm-o-rahe duniyaa : manners, traditions of the world)
किस-किस को बतायेंगे जुदाई का सबब हम
तु मुज़से ख़फा है तो ज़माने के लिये आ…
कुछ़ तो मेरे पींदार-ए-मुहोब्बत का भरम रख़
तु भी तो कभी मुज़को मनाने के लिये आ…
(pindaar-e-muhabbat : love’s pride)
इक उम्र से हुं लज्ज़त-ए-गीरीया से भी मेहेरु़म…
ए राहत-ए-जां मुज़ को रुलाने के लिये आ…
(umr : ages; lazzat-e-giriyaa : joy of crying; mahruum : devoid; raahat-e-jaaN : comfort of the soul)
अब तक दिल-ए-खु़श फ़हम को है तुज़से उम्मीदें..
ये आखीरी शम्में भी बुज़ाने के लिये आ…
હવે ના બે શેર હકીકતમાં તાલિબ઼ બાગ઼પતીના છે પણ મેંહદી હસન એને હંમેશા આ ગઝલની સાથે જોડી દે છે… છેલ્લો શેર મારો favourite છે… ( અને પહેલો શેર જયશ્રીનો favourite છે. )
माना के मुहोब्बत का छुपाना भी है मुहोब्बत…
चुपके से कीसी रोज़ ये जताने के लिये आ…
जैसे तुज़े आते है ना आने के बहाने…
ऐसे ही किसी रोज़ ना जाने के लिये आ…
– तालिब़ बाग़पती
