મારી કવિતા
એમાં મારી શક્તિ છે
એમાં મારી નબળાઈ છે
એમાં મારો મેક-અપ વિનાનો ચહેરો છે
એમાં મારા વિચારોનું સત્ત્વ છે
એમાં આંખોમાંથી વહેલી સચ્ચાઈ છે
એમાં કાચની પારદર્શકતા છે
એમાં મારી લાગણીનો લાવા છે
એમાં જગતભરની સ્ત્રીઓની ધરબાઈ ગયેલી વાચા છે
એમાં દંભીલા સમાજ સામેનો પડકાર છે
એમાં આખાયે આકાશની નીલિમા છે
એમાં વિશ્વનાં સમસ્ત પુષ્પોની સુરભિ છે
એમાં પતંગિયાને નિહાળવાની ક્ષમતા છે
એમાં મૈત્રીનું ગૌરવ છે
એમાં પ્રેમની સાર્થકતા છે
એમાં કોઈ કડવાશ નથી
એમાં કોઈ ગઈ કાલ નથી, કોઈ આવતી કાલ નથી
એમાં કશું મૂકી જવાની ખેવના નથી
એમાં આજની ક્ષણને જીવી જવાની તમન્ના છે.
એમાં પન્ના છે,
ખુલ્લેખુલ્લી ..
ગમે તો સ્વીકારો
નહીં તો…
યુદ્ધમાં
એક બાળકને હણીને
સૈનિક
એને ઊંચકીને જુએ છે –
ધરતી પરથી પાક ઉતાર્યા હોય
એવા ખેડૂતના સંતોષની મુદ્રાથી !
મને થાય છે
કે
આ બાળકે સૈનિક જ થવાનું હોય
તો બહેતર છે
કે
અહીંયા જ એનો અંત આવે !
નાની હતી ત્યારે બા સાથે બજારમાં ખરીદી કરવા જતી. એક વાર બાની નજર ચૂકવી રમકડાંની દુકાનમાં ખોવાઈ ગઈ. બા મને બધે શોધી વળ્યાં અને આજુબાજુ પૂછ્યું કે કોઈએ મને જોઈ હતી. તરત ન જડી ત્યારે ફૂટપાથ પર બેઠેલા જોષી અને એના પિંજરાની ભવિષ્ય ભાખતી ચકલી પાસે બાના પગ અટક્યા હતા. આ છે આ પુસ્તકના મુખપૃષ્ઠની કથા. આગળ શું થાય છે એ માટે તો કાવ્ય જ વાંચવું પડશે. કદાચ બીજાં કાવ્યો પણ ગમે તો કહેવાય નહીં.
Poetry in the Americas: A Poet’s Voice from India in the United States of America.
In an interview, Panna Naik writes:
“… while my life in the United States seemed to be full of activity, my life within was terribly lonely. When I met and heard Anne Sexton…the sincerity and transparency in her poems did magic to my inner world. She inspired me to write about myself and give a voice to women around me.”
As she interweaves her experiences and the experiences of women around her in India and the USA, Panna Naik uses imagery and symbols from the world of nature that she remembers from India as well as the imagery and symbols from the world of nature, which she encounters in the United States. Panna’s poetic expressions of nature as well as of human experiences from both worlds work extremely well within the intellectual and emotional poetic traditions of both worlds, of India and of the United States of America.
In the classical and still very much alive literary traditions of India that Panna Naik carries to the Americas, the creation as well as the reception and appreciation of the arts is explicitly equated with the cooking, the enjoyment and the life-giving nourishment of perfectly prepared food. It is within this framework of art, of poetry as created, crafted not only for entertainment and education but more importantly as nourishment that Panna Naik offers us her poetry which entertains us, educates us and sustains us.
—Roshni Rustomji-Kerns, Professor Emerita of India Studies and the Hutchins School of Interdisciplinary Studies, Sonoma State University, CA.
ગુજરાતના જાણિતા કવયિત્રી પન્ના નાયકના અત્યાર સુધી પ્રકાશિત કાવ્યસંગ્રહોનું સંકલન – એટલે વિદેશિની અને દ્વિદેશિની. પન્ના નાયકના કાવ્યવિશ્વમાં પ્રવેશ આપતા આ બંને પુસ્તકો, એમાંથી કેટલીક રચનાઓનું આજે કવયિત્રી પન્ના નાયકના સ્વરમાં પઠન સાંભળીએ.
વિદેશિની અને દ્વિદેશિની
તને ખબર છે?
તને ખબર છે?
હવે હું તારું નામ બોલી શકતી નથી
એટલે આજે તાજા જ પડેલા સ્નોમાં
હું તારુ નામ લખી આવી
મારી આંગળીઓ એવી તો ઠરી ગઈ
પણ સાચે જ મઝા આવી ગઈ…
ને પછી થોડી વાર રહીને વરસાદ પડયો…
હું તારુ નામ વહી જતું જૉઈ રહી.
વાસંતી વરસાદની સાથે
અચાનક ઊગી નીકળેલા ડેફોડિલની જેમ
મેં તારુ નામ વાતવાતમાં રોપી દીધું
પણ કોઈએ કશું સાંભળ્યું નહીં કેમ જાણે
તારા નામના રણકારનો પડઘો ફકત હું જ ઝીલ શકતી હોઉં!
અને બપોર પછી નીકળી આવેલામેઘધનુને જૉઈ
દિલમાં એક ધડકન ઊઢી ને શમી ગઈ…
ફકત મારા સ્તનો જ એના સાક્ષી હતાં.
પણ તું માનીશ?
અહીં તો બધાંને મારા ન બોલાયેલા શબ્દોમાં જ વિશ્વાસ છે.
તું શું માને છે…?
હું બોલું કે ચૂપચાપ ચાહ્યા કરું…?
– પન્ના નાયક
**************
બા
નાની હતી ત્યારે
મારા બા
મારા વાળ ઓળતા
હાથમાં અરીસો આપીને
એમની આગળ પલાઠી વાળીને બેસાડતા
છુટ્ટા વાળમાં
એ ઘસી ઘસીને
ઘેર બનાવેલું બ્રાહ્મીનું તેલ નાખતા.
કાંસકાથી ગુંચ કાઢી
વિરાટ વનની પગથી જેવી
સેંથી પાડતા
ને
પછી
લાંબા કાળા ભમ્મરિયા વાળને
બે લટોમાં ગૂંથી લઇ
રંગીન રીબન
કે
ચાંદીના ઘૂઘરિયાળા ફુમતાથી શોભાવતા
વાળ ઓળાઇ જાય
એટલે
મને એમની સામે બેસાડતા
ને
તપાસતાં
કે
વાળ બરાબર ઓળાયાં છે કે નહીં !
મને પૂછતા :
ગમ્યા ને ? .
હું મરક મરક હસતી.
કેટલીય વાર
વ્હાલના આવેશમાં
આવી જઇ
સરસ ઓળેલા વાળમાં
એમનો હાથ ફેરવી ફેરવી
એને અસ્તવ્યસ્ત કરી દેતા
હું
થોડો ખોટો
થોડો સાચો
ગુસ્સો કરતી.
આજે
મારા વાલ સાવ ટૂંકા છે
તેલ વિનાના સૂકા, બરછટ છે.
ઓળ્યા વિનાના અસ્તવ્યસ્ત ઊડે છે.
નપુંસક ગુસ્સાથી પીડાતી હું
શોધું છું
બા…
બાનો હાથ…
– પન્ના નાયક
***************
હોમસિકનેસ
મેં ટ્રોપિકલ છોડને જડમૂળથી ઉખેડી
અહીં પરાઈ શીતલ ભૂમિમાં
રોપી તો દીધો
અને
એ છોડે જીવવાનો નિર્ધાર પણ કરી લીધો.
છતાં
અહીં જ્યારે વસંત ચેરી બ્લોસમ્સથી રંગાઈ જાય છે
ત્યારે
મારું મન કેસૂડે મોહે છે.
ગ્રીષ્મનાં ગુલાબ ધરા પર પોતાના બિસ્તર બિછાવી દે છે
ત્યારે
હું ગુલમોરની યાદથી આંખ લાલ કરીને રોઉં છું.
અહીં બારે માસ વરસાદ પડે છે તોય
ત્યાંના જેવી વર્ષાઋતુની મઘમઘતી સોડમ
ક્યારેય શરીરે ચોંટતી નથી.
અષાઢનો શબ્દ જ અહીં નથી ને!
અહીં બધું જ છે
છતાં કંઈ જ નથી.
હું હોમસિક થઈ ગઈ છું.
થાય છે
બધું ઊઠાવીને ઘેર જાઉં
પણ
હવે મારું ઘર ક્યાં?
મારું
ઘર ક્યાં?
